Η απελευθέρωση: Σύμφωνα με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου Γρεβενών τα ελευθέρια...
ορίσθηκαν να γιορτάζονται στις 13 Οκτωβρίου, ημέρα που κρητικά εθελοντικά τάγματα εισήλθαν στην πόλη τα οποία υποδέχθηκαν οι κάτοικοι με σημαίες και τραγούδια. Χαρακτηριστικό είναι το τραγούδι που δημοσίευσε ο μουσικός και ποιητής Αριστοτέλης Διαμάντης το 1914.
Στο Γρεβενό μας έφτασες
γλυκειά ελευθερία
Σάββατο μέρα έλαμψες
μετά τη μεσημβρία…
Σάββατο μέρα ήταν η 13η Οκτωβρίου καθότι η Κοζάνη απελευθερώθηκε την 11η Οκτωβρίου ημέρα Πέμπτη. Η επίσημη παράδοση των Γρεβενών πραγματοποιήθηκε την 15η Οκτωβρίου με την έλευση των δύο ταγμάτων πεζικού που τελούσαν υπό τη Διοίκηση του Στέφανου Γεννάδη. Οι Γρεβενιώτες ένοιωσαν ελεύθεροι την 13η Οκτωβρίου και για λόγους παράδοσης τα ελευθέρια πρέπει να συνεχίσουν να γιορτάζονται με τη σημερινή ημερομηνία.
Απελευθέρωση οικισμών: Η περιφέρεια Βεντζίων απελευθερώθηκε στις 8 με 10 Οκτωβρίου από τα εθελοντικά κρητικά σώματα με αρχηγούς το Δικώνυμο Μακρή και Ιωάννη Καραβίτη. Στις 17 Οκτωβρίου απελευθερώνεται η Κιβωτός και κατάσχονται 250 όπλα, πολλά φυσίγγια και 14 κιβώτια πυρομαχικά, στη Μερσίνα 12 όπλα και 10.000 φυσίγγια, στο Βατόλακκο 12 όπλα και 29.000 φυσίγγια, στην Κοκκινιά 60 όπλα και 30.000 φυσίγγια.
Διαδοχικές επεκτάσεις του ελληνικού κράτους:
α) 3 Φεβρουαρίου1830. Πρωτόκολλο ανεξαρτησίας Λονδίνου. Ελευθερώνεται Πελοπόννησος, νησιά αργοσαρωνικού, Αττικοβοιωτία.
β) Πρωτόκολλο του Λονδίνου 26 Σεπτεμβρίου 1831. Βελτίωση των ελληνικών συνόρων. Ενσωματώνονται Αιτωλία, Ακαρνανία, Λαμία, Καρπενήσι
γ) Συνέδριο Βερολίνου, Ιούλιος 78. Μία από τις αποφάσεις του Συνεδρίου ήταν η παραχώρηση της Θεσσαλίας και Άρτας (πλην της Ελασσόνας) στην Ελλάδα, η οποία πραγματοποιήθηκε το 1881.
δ) 28 Ιουλίου 1913. Συνθήκη του Βουκουρεστίου. Παραχωρούνται οι περιοχές που απελευθερώθηκαν από τον ελληνικό στρατό κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων. Ήπειρος, Μακεδονία, Κρήτη, νησιά του Αιγαίου Πελάγους.
ε) Παραχωρείται το 1920 η Δυτική Θράκη λόγω της συμμετοχής της χώρας μας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο 1914-1918 με το μέρος των νικητών. Με τη συνθήκη της Λοζάννης του 1923 υποχρεωνόμαστε να δώσουμε πίσω στην Τουρκία αυτά που είχαμε κερδίσει με τη Συνθήκη των Σεβρών το 1920, την Α.Θράκη, Ίμβρος, Τένεδος, Σμύρνη.
στ) Στις 10-2-1947 με τη συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων μεταβιβάζεται η κυριαρχία των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Τα Δωδεκάνησα το τελευταίο τμήμα του Έθνους ενσωματώνεται στην Ελλάδα.
Το χρέος: Ο τόπος μας για να φτάσει στη σημερινή της μορφή πέρασε από πολλές δοκιμασίες. Για 500 περίπου χρόνια έμειναν υποδουλωμένοι στον άξεστο και απολίτιστο δυνάστη. Έχοντας ως εφόδια τη γλώσσα ,τον πολιτισμό της, τις παραδόσεις, την ενότητα, τους πνευματικούς ανθρώπους, τους εκπροσώπους της εκκλησίας κατόρθωσε να επιζήσει. Αυτό το πρώτο μικρό ανεξάρτητο κράτος κατόρθωσε να ελευθερώσει σταδιακά τους υπόδουλους αδερφούς και να διαμορφωθεί στα σημερινά του όρια.
Κι εμείς με τη σειρά μας έχουμε χρέος να μοχθούμε σε καθημερινή βάση για την πρόοδο του τόπου μας. Σήμερα τον πατριωτισμό μας πρέπει να τον δείχνουμε σε έργα ειρήνης που είναι μονιμότερα και σταθερότερα. Η ευσυνειδησία του επιστήμονα, η εντιμότητα του εμπόρου, η υπευθυνότητα του εργάτη, η προστασία του περιβάλλοντος, η οικονομική ανάπτυξη, η εφαρμογή θεσμών αποδεκτούς από την ολότητα, η δημιουργία παραγωγικών θέσεων εργασίας, ο σεβασμός της προσωπικότητας, η αλληλεγγύη προς τους αδυνάτους, η γνώση της ιστορίας τοπικής και εθνικής, είναι πράξεις πατριωτικές που συμβάλλουν στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς μας και την πρόοδο της πατρίδας μας.
Βασίλης Αποστόλου
Διοικητικές μεταβολές στην πόλη των Γρεβενών
Μετά την απελευθέρωση της περιφέρειας Γρεβενών από τους Τούρκους στις 15 Οκτωβρίου 1912 -και όχι στις 13 Οκτωβρίου που σήμερα γιορτάζεται - στις απελευθερωμένες περιοχές της Μακεδονίας διατηρήθηκε για κάποιο μικρό χρονικό διάστημα η ίδια διοικητική δομή που ίσχυε επί τουρκοκρατίας.
Έτσι, τα Γρεβενά παρέμειναν Δήμος, ο οποίος εκτός από την πόλη είχε στη δικαιοδοσία του και τους οικισμούς Μπούρα (Δοξαρά), Κυρακαλή Καλαμίτσι και Γκομπλάρι (Μυρσίνα).
Ο διοικητής του Αποσπάσματος Ευζώνων (1ο και 4ο Τάγματα Ευζώνων) συνταγματάρχης Μηχανικού Στέφανος Γεννάδης, στον οποίο οι τουρκικές αρχές των Γρεβενών παρέδωσαν την εξουσία στις 15 Οκτωβρίου, διόρισε την επομένη της απελευθέρωσης ως δήμαρχο Γρεβενών το δικηγόρο Νικόλαο Κουσίδη και μέλη του δημοτικού Συμβουλίου τους Σπύρο Ευθυμιάδη (δικηγόρο), Νικόλαο Ζαμκίνο (δικηγόρο), Δημήτριο Μπούσιο (αδελφό Γ. Μπούσιου), Κωνσταντίνο Ζαρκοδήμο (έμπορο), Καζαφέρ εφένδη και Ζομπέρ εφένδη.
Κλήθηκε αυθημερόν στο Δημαρχείο ο προηγούμενος Οθωμανός δήμαρχος Βεχίπ εφένδης και έγινε παράδοση και παραλαβή καθηκόντων. Στις 17 Οκτωβρίου ολοκληρώθηκε η σύνθεση του Δημοτικού Συμβουλίου με το διορισμό του Αθανασίου Ηλία και του Οθωμανού Κιαμήλ Χαμήτ εφένδη. Δημαρχιακός γιατρός διορίστηκε ο Αλέξης Παπαλεξίου. Παρατηρούμε ότι το Δημοτικό Συμβούλιο περιλάμβανε και 3 Οθωμανούς, γεγονός που σημαίνει ότι το 30% περίπου του πληθυσμού της πόλης ήταν μουσουλμάνοι.
Με το Βασιλικό Διάταγμα της 31 Μαρτίου/1 Απριλίου 1915, και με κυβέρνηση Δημητρίου Γούναρη, η επαρχία Γρεβενών μεγάλωσε σε έκταση και πληθυσμό, γιατί υπήχθησαν σ' αυτή η επαρχία Ανασελίτσας (Βοΐου) και τα τέως υπαγόμενα στην επαρχία Ελασσόνας χωριά Δεσκάτη, Άγιος Γεώργιος, Διασελλάκι (Σέλισμα), Παρασκευή, Γήλοφος (Παλαιά Τσούκα), Λουτρός, Κρανιά Δεσκάτης, Δασοχώρι (Πιτσούγγια) και Άκρη (Μπεσιριτσιά).
Με την εγκατάσταση της Προσωρινής Κυβέρνησης του Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη, στις 26 Σεπτεμβρίου 1916, η επαρχία Ανασελίτσας αποσπάστηκε από τα Γρεβενά, λόγω προσχώρησης στο βενιζελικό κίνημα. Τα Γρεβενά είχαν ταχθεί τότε με το μέρος της φιλοβασιλικής παράταξης.
Στις 17 Νοεμβρίου 1916 έχουμε κατάληψη της πόλης Γρεβενών από τους Γάλλους, στο πλαίσιο υλοποίησης της ουδέτερης ζώνης, ανάμεσα στα κράτη Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Η ζώνη αυτή πλάτους 5-7 χιλιομέτρων, που άρχιζε από την Κόνιτσα και κατέληγε στο Λιτόχωρο, στην πραγματικότητα αποτελούσε προέκταση του κράτους της Θεσσαλονίκης, διότι για τη δημιουργία της δεσμεύτηκαν μόνο εδάφη της κυβέρνησης των Αθηνών και κατά δεύτερο λόγο, διότι η πολιτική που εφάρμοσαν τα γαλλικά στρατεύματα εντός αυτής ήταν φανερά και απροσχημάτιστα φιλοβενιζελική.
Με την είσοδο των γαλλικών στρατευμάτων στην πόλη μεταφέρθηκαν εσπευσμένα στο Κηπουριό η Υποδιοίκηση (Επαρχείο), η Αστυνομική Υποδιεύθυνση, το Ταχυδρομείο, η Επιθεώρηση της Δημοτικής Εκπαίδευσης και οι Οικονομικές Υπηρεσίες. Το Πρωτοδικείο με την Εισαγγελία μεταφέρθηκαν στη Δεσκάτη.
Στις αρχές Δεκεμβρίου 1916, συνελήφθη από τους Γάλλους ο δήμαρχος Γρεβενών Κωνσταντίνος Ζαρκοδήμος, φυλακίστηκε και εξορίστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης της Γαλλίας.
Στις 4 Ιανουαρίου 1917 συνελήφθη ο μητροπολίτης Αιμιλιανός Δάγγουλας, μετά από μήνυση ρουμανίζοντος, και φυλακίστηκε στη Θεσσαλονίκη με την κατηγορία ότι επέτρεψε να ψάλλουν στο μητροπολιτικό ναό Γρεβενών το «Πολυχρόνιο», όπως γινόταν εθιμοτυπικά κάθε χρόνο.
Για τον Εθνικό Διχασμό και τα έκτροπα των Γάλλων εις βάρος των κατοίκων της επαρχίας Γρεβενών έχουν γραφεί αρκετά στο βιβλίο μου «Ο Εθνικός Διχασμός και η Γαλλική Κατοχή (1915-1920)», για το οποίο σχετική παρουσίαση έγινε και από το «γεφύρι» στο τεύχος 19 (Μαΐου 2008). Επειδή τα θέματα αυτά αποτελούν ιδιαίτερο κεφάλαιο με πολλές σελίδες δεν είναι δυνατόν να συμπεριληφθούν στο παρόν άρθρο.
Τον Ιανουάριο του 1919, και ενώ η χώρα ζούσε ακόμη υπό την επήρεια του Εθνικού Διχασμού, τα Γρεβενά υποβαθμίστηκαν από την κυβέρνηση Βενιζέλου σε Κοινότητα, χωρίς να ληφθεί υπόψη ότι υπήρχαν σ' αυτά έπαρχος, Πρωτοδικείο, όλες οι δημόσιες υπηρεσίες και έδρα Μητροπόλεως. Και, αφού παρέμειναν επί 25 χρόνια ως Κοινότητα, αναγνωρίστηκαν σε Δήμο με το Διάταγμα της 20ης Μαρτίου 1944 της κατοχικής κυβέρνησης Κ. Λογοθετόπουλου.
Δήμαρχοι της πόλης των Γρεβενών μέχρι το 1922
(1) Νικόλαος Κουσίδης, δικηγόρος και έμπορος. Ανέλαβε δήμαρχος την επομένη της απελευθέρωσης (16.10.1912). Παρέμεινε για μικρό χρονικό διάστημα στη θέση του, διότι τον Ιανουάριο του 1913 διορίστηκε υποδιοικητής (έπαρχος) Ανασελίτσας (Βοΐου), με έδρα τη Σιάτιστα και τη θέση του δημάρχου Γρεβενών κατέλαβε ο αντιδήμαρχος Κωνσταντίνος Ζαρκοδήμος.
(2) Κωνσταντίνος Ζαρκοδήμος, έμπορος. Ανέλαβε τον Ιανουάριο του 1913 μετά το διορισμό του Κουσίδη ως υποδιοικητή Ανασελίτσας. Στις αρχές Δεκεμβρίου 1916, μετά από εισήγηση των βενιζελικών και ρουμανιζόντων των Γρεβενών, απομακρύνθηκε βιαίως από τη θέση του από το Γάλλο στρατιωτικό διοικητή Γρεβενών, φυλακίστηκε στην Κοζάνη και εξορίστηκε σε στρατόπεδο κρατουμένων της Γαλλίας, με την κατηγορία ότι ήταν φιλοβασιλικός. Επέστρεψε στα Γρεβενά μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
(3) Γεώργιος Βασιλάκης, δικηγόρος. Τοποθετήθηκε δήμαρχος από τα γαλλικά στρατεύματα (με υπόδειξη των βενιζελικών), μόλις απομακρύνθηκε από τη θέση του ο Ζαρκοδήμος.
(4) Αλέξιος Παπαλεξίου, γιατρός, δήμαρχος και μετά κοινοτάρχης. Διορίστηκε δήμαρχος από την κυβέρνηση Βενιζέλου τον Αύγουστο του 1917. Την 1 Ιανουαρίου 1919 τα Γρεβενά υποβαθμίστηκαν σε Κοινότητα και ο δήμαρχος ονομάστηκε κοινοτάρχης. Ο Παπαλεξίου αντικαταστάθηκε μετά την ήττα του Κόμματος των Φιλελευθέρων στις εκλογές της 1 ης Νοεμβρίου 1920.
(5) Κωνσταντίνος Ζαρκοδήμος. Διορίστηκε στη θέση του κοινοτάρχη από την αντιβενιζελική κυβέρνηση Δ. Ράλλη μετά το Δεκέμβριο του 1920.
Eπαρχοι Γρεβενών από την απελευθέρωση μέχρι το 1922.
Ο πρώτος διοικητικός επίτροπος (έπαρχος) Γρεβενών μετά την απελευθέρωση ήταν ο Αναστάσιος Ζαβιτσιάνος. Οι έπαρχοι που υπηρέτησαν στα Γρεβενά μέχρι το 1922 κατά χρονολογική σειρά ήταν: Παναγιώτης Γαρδίκης, Γεώργιος Μόδης, Εμμανουήλ Κωνσταντίνου, Πέτρος Ζωγράφος, Πέτρος Σαλιβαράς, Εμμανουήλ Διαλλινάς και Γεώργιος Κατσέλης. Από αυτούς ο Εμμανουήλ Κωνσταντίνου, από τη Χαλκιδική, συνελήφθη από τους Γάλλους στις 3 Μαρτίου 1917 στο Κηπουριό, όπου είχε μεταφερθεί η έδρα της υποδιοίκησης Γρεβενών, φυλακίστηκε στην Κοζάνη και εξορίστηκε στο γαλλικό Στρατόπεδο Μυτιλήνης. Στο ίδιο στρατόπεδο εξορίστηκαν και τα αδέλφια Περικλής και Χρήστος Λαδάς με άλλους επτά Γρεβενιώτες. Υπενθυμίζεται ότι ο Περικλής ήταν ο πατέρας του Αλέκου Λαδά, βουλευτή του Λαϊκού Κόμματος και της ΕΡΕ και του Στέφανου Λαδά, διακεκριμένου δικηγόρου των Η.Π.Α. και αποφοίτου του Χάρβαρντ.
Η κατάληψη της πόλης των Γρεβενών από το λοχαγό Μπεκήρ
Μετά την απελευθέρωση των Γρεβενών το Απόσπασμα Γεννάδη προχώρησε βορειότερα και στις 17 Οκτωβρίου 1912 κατέλαβε τον Άγιο Γεώργιο (Τσούρχλι) και στη συνέχεια ολόκληρη την επαρχία Ανασελίτσας (Βοΐου), τρέποντας σε φυγή το λοχαγό Μπεκήρ αγά με τους 500 άνδρες που είχε υπό τις διαταγές του. Ο Μπεκήρ υποχωρώντας κατέφυγε στην Καστοριά.
Ο Γεννάδης, μετά την εκδίωξη των Τούρκων από τα Γρεβενά και τη Νεάπολη, εγκατέστησε στις δύο αυτές πόλεις μικρή φρουρά για εσωτερική ασφάλεια και οι μονάδες του ενώθηκαν με τη δύναμη της Κοζάνης, για να καλυφθεί η αριστερή πτέρυγα του Στρατού Θεσσαλίας, που ενεργούσε για την κατάληψη της Θεσσαλονίκης.
Ο Μπεκήρ αγάς πληροφορήθηκε για τη μικρή δύναμη που υπήρχε στα Γρεβενά και τη Νεάπολη και σκέφθηκε ότι ήταν ευκαιρία να επιτεθεί αιφνιδιαστικά, να τις καταλάβει προσωρινά, να προκαλέσει σύγχυση στα μετόπισθεν του ελληνικού Στρατού και να τις λαφυραγωγήσει.
Τη νύχτα της 3 ης Νοεμβρίου ο Μπεκήρ με τους 1.500 Τουρκαλβανούς και τα δύο πυροβόλα προσέβαλε την φρουρά των Γρεβενών (ένα λόχο 100 ανδρών του 24 Συντάγματος) και τα εθελοντικά σώματα των Κρητών. Οι Τούρκοι εισήλθαν στην πόλη και προέβησαν σε λεηλασίες σπιτιών και καταστημάτων και έκαψαν τα σπίτια των προκρίτων. Μόλις τελείωσε το «πλιάτσικο» που αποτελούσε και το κυριότερο κίνητρο κατάληψης της πόλης και αντιλήφθηκαν ότι πλησίαζε ο ελληνικός Στρατός από διάφορες κατευθύνσεις, εγκατέλειψαν τα Γρεβενά τη νύχτα 5/6 Νοεμβρίου.
Μερικά πληροφοριακά στοιχεία για την πόλη των Γρεβενών
Στον Αλιάκμονα δεν υπήρχε γέφυρα, για να μεταβεί κάποιος από τα Γρεβενά στα 23 χωριά των Βεντζίων και δυνατότητα την είχαν κυρίως τα παιδιά των εύπορων αντίστροφα. Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα αυτό υπήρχε οικογενειών. Το σχολικό έτος 1914-15 λειτούργησε στα στη θέση Γκουστόμ (Πόρος), το αποκαλούμενο Πορθμείο Γρεβενά για πρώτη φορά ημιγυμνάσιο με μία μόνο τάξη (καράβι), το οποίο χρησίμευε για τη διέλευση πεζών και ζώων (πρώτη) και έξι μαθητές. και ήταν ιδιοκτησίας του Δήμου Γρεβενών.
γ) Συνέδριο Βερολίνου, Ιούλιος 78. Μία από τις αποφάσεις του Συνεδρίου ήταν η παραχώρηση της Θεσσαλίας και Άρτας (πλην της Ελασσόνας) στην Ελλάδα, η οποία πραγματοποιήθηκε το 1881.
δ) 28 Ιουλίου 1913. Συνθήκη του Βουκουρεστίου. Παραχωρούνται οι περιοχές που απελευθερώθηκαν από τον ελληνικό στρατό κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων. Ήπειρος, Μακεδονία, Κρήτη, νησιά του Αιγαίου Πελάγους.
ε) Παραχωρείται το 1920 η Δυτική Θράκη λόγω της συμμετοχής της χώρας μας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο 1914-1918 με το μέρος των νικητών. Με τη συνθήκη της Λοζάννης του 1923 υποχρεωνόμαστε να δώσουμε πίσω στην Τουρκία αυτά που είχαμε κερδίσει με τη Συνθήκη των Σεβρών το 1920, την Α.Θράκη, Ίμβρος, Τένεδος, Σμύρνη.
στ) Στις 10-2-1947 με τη συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων μεταβιβάζεται η κυριαρχία των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Τα Δωδεκάνησα το τελευταίο τμήμα του Έθνους ενσωματώνεται στην Ελλάδα.
Το χρέος: Ο τόπος μας για να φτάσει στη σημερινή της μορφή πέρασε από πολλές δοκιμασίες. Για 500 περίπου χρόνια έμειναν υποδουλωμένοι στον άξεστο και απολίτιστο δυνάστη. Έχοντας ως εφόδια τη γλώσσα ,τον πολιτισμό της, τις παραδόσεις, την ενότητα, τους πνευματικούς ανθρώπους, τους εκπροσώπους της εκκλησίας κατόρθωσε να επιζήσει. Αυτό το πρώτο μικρό ανεξάρτητο κράτος κατόρθωσε να ελευθερώσει σταδιακά τους υπόδουλους αδερφούς και να διαμορφωθεί στα σημερινά του όρια.
Κι εμείς με τη σειρά μας έχουμε χρέος να μοχθούμε σε καθημερινή βάση για την πρόοδο του τόπου μας. Σήμερα τον πατριωτισμό μας πρέπει να τον δείχνουμε σε έργα ειρήνης που είναι μονιμότερα και σταθερότερα. Η ευσυνειδησία του επιστήμονα, η εντιμότητα του εμπόρου, η υπευθυνότητα του εργάτη, η προστασία του περιβάλλοντος, η οικονομική ανάπτυξη, η εφαρμογή θεσμών αποδεκτούς από την ολότητα, η δημιουργία παραγωγικών θέσεων εργασίας, ο σεβασμός της προσωπικότητας, η αλληλεγγύη προς τους αδυνάτους, η γνώση της ιστορίας τοπικής και εθνικής, είναι πράξεις πατριωτικές που συμβάλλουν στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς μας και την πρόοδο της πατρίδας μας.
Βασίλης Αποστόλου
Διοικητικές μεταβολές στην πόλη των Γρεβενών
Μετά την απελευθέρωση της περιφέρειας Γρεβενών από τους Τούρκους στις 15 Οκτωβρίου 1912 -και όχι στις 13 Οκτωβρίου που σήμερα γιορτάζεται - στις απελευθερωμένες περιοχές της Μακεδονίας διατηρήθηκε για κάποιο μικρό χρονικό διάστημα η ίδια διοικητική δομή που ίσχυε επί τουρκοκρατίας.
Έτσι, τα Γρεβενά παρέμειναν Δήμος, ο οποίος εκτός από την πόλη είχε στη δικαιοδοσία του και τους οικισμούς Μπούρα (Δοξαρά), Κυρακαλή Καλαμίτσι και Γκομπλάρι (Μυρσίνα).
Ο διοικητής του Αποσπάσματος Ευζώνων (1ο και 4ο Τάγματα Ευζώνων) συνταγματάρχης Μηχανικού Στέφανος Γεννάδης, στον οποίο οι τουρκικές αρχές των Γρεβενών παρέδωσαν την εξουσία στις 15 Οκτωβρίου, διόρισε την επομένη της απελευθέρωσης ως δήμαρχο Γρεβενών το δικηγόρο Νικόλαο Κουσίδη και μέλη του δημοτικού Συμβουλίου τους Σπύρο Ευθυμιάδη (δικηγόρο), Νικόλαο Ζαμκίνο (δικηγόρο), Δημήτριο Μπούσιο (αδελφό Γ. Μπούσιου), Κωνσταντίνο Ζαρκοδήμο (έμπορο), Καζαφέρ εφένδη και Ζομπέρ εφένδη.
Κλήθηκε αυθημερόν στο Δημαρχείο ο προηγούμενος Οθωμανός δήμαρχος Βεχίπ εφένδης και έγινε παράδοση και παραλαβή καθηκόντων. Στις 17 Οκτωβρίου ολοκληρώθηκε η σύνθεση του Δημοτικού Συμβουλίου με το διορισμό του Αθανασίου Ηλία και του Οθωμανού Κιαμήλ Χαμήτ εφένδη. Δημαρχιακός γιατρός διορίστηκε ο Αλέξης Παπαλεξίου. Παρατηρούμε ότι το Δημοτικό Συμβούλιο περιλάμβανε και 3 Οθωμανούς, γεγονός που σημαίνει ότι το 30% περίπου του πληθυσμού της πόλης ήταν μουσουλμάνοι.
Με το Βασιλικό Διάταγμα της 31 Μαρτίου/1 Απριλίου 1915, και με κυβέρνηση Δημητρίου Γούναρη, η επαρχία Γρεβενών μεγάλωσε σε έκταση και πληθυσμό, γιατί υπήχθησαν σ' αυτή η επαρχία Ανασελίτσας (Βοΐου) και τα τέως υπαγόμενα στην επαρχία Ελασσόνας χωριά Δεσκάτη, Άγιος Γεώργιος, Διασελλάκι (Σέλισμα), Παρασκευή, Γήλοφος (Παλαιά Τσούκα), Λουτρός, Κρανιά Δεσκάτης, Δασοχώρι (Πιτσούγγια) και Άκρη (Μπεσιριτσιά).
Με την εγκατάσταση της Προσωρινής Κυβέρνησης του Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη, στις 26 Σεπτεμβρίου 1916, η επαρχία Ανασελίτσας αποσπάστηκε από τα Γρεβενά, λόγω προσχώρησης στο βενιζελικό κίνημα. Τα Γρεβενά είχαν ταχθεί τότε με το μέρος της φιλοβασιλικής παράταξης.
Στις 17 Νοεμβρίου 1916 έχουμε κατάληψη της πόλης Γρεβενών από τους Γάλλους, στο πλαίσιο υλοποίησης της ουδέτερης ζώνης, ανάμεσα στα κράτη Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Η ζώνη αυτή πλάτους 5-7 χιλιομέτρων, που άρχιζε από την Κόνιτσα και κατέληγε στο Λιτόχωρο, στην πραγματικότητα αποτελούσε προέκταση του κράτους της Θεσσαλονίκης, διότι για τη δημιουργία της δεσμεύτηκαν μόνο εδάφη της κυβέρνησης των Αθηνών και κατά δεύτερο λόγο, διότι η πολιτική που εφάρμοσαν τα γαλλικά στρατεύματα εντός αυτής ήταν φανερά και απροσχημάτιστα φιλοβενιζελική.
Με την είσοδο των γαλλικών στρατευμάτων στην πόλη μεταφέρθηκαν εσπευσμένα στο Κηπουριό η Υποδιοίκηση (Επαρχείο), η Αστυνομική Υποδιεύθυνση, το Ταχυδρομείο, η Επιθεώρηση της Δημοτικής Εκπαίδευσης και οι Οικονομικές Υπηρεσίες. Το Πρωτοδικείο με την Εισαγγελία μεταφέρθηκαν στη Δεσκάτη.
Στις αρχές Δεκεμβρίου 1916, συνελήφθη από τους Γάλλους ο δήμαρχος Γρεβενών Κωνσταντίνος Ζαρκοδήμος, φυλακίστηκε και εξορίστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης της Γαλλίας.
Στις 4 Ιανουαρίου 1917 συνελήφθη ο μητροπολίτης Αιμιλιανός Δάγγουλας, μετά από μήνυση ρουμανίζοντος, και φυλακίστηκε στη Θεσσαλονίκη με την κατηγορία ότι επέτρεψε να ψάλλουν στο μητροπολιτικό ναό Γρεβενών το «Πολυχρόνιο», όπως γινόταν εθιμοτυπικά κάθε χρόνο.
Για τον Εθνικό Διχασμό και τα έκτροπα των Γάλλων εις βάρος των κατοίκων της επαρχίας Γρεβενών έχουν γραφεί αρκετά στο βιβλίο μου «Ο Εθνικός Διχασμός και η Γαλλική Κατοχή (1915-1920)», για το οποίο σχετική παρουσίαση έγινε και από το «γεφύρι» στο τεύχος 19 (Μαΐου 2008). Επειδή τα θέματα αυτά αποτελούν ιδιαίτερο κεφάλαιο με πολλές σελίδες δεν είναι δυνατόν να συμπεριληφθούν στο παρόν άρθρο.
Τον Ιανουάριο του 1919, και ενώ η χώρα ζούσε ακόμη υπό την επήρεια του Εθνικού Διχασμού, τα Γρεβενά υποβαθμίστηκαν από την κυβέρνηση Βενιζέλου σε Κοινότητα, χωρίς να ληφθεί υπόψη ότι υπήρχαν σ' αυτά έπαρχος, Πρωτοδικείο, όλες οι δημόσιες υπηρεσίες και έδρα Μητροπόλεως. Και, αφού παρέμειναν επί 25 χρόνια ως Κοινότητα, αναγνωρίστηκαν σε Δήμο με το Διάταγμα της 20ης Μαρτίου 1944 της κατοχικής κυβέρνησης Κ. Λογοθετόπουλου.
Δήμαρχοι της πόλης των Γρεβενών μέχρι το 1922
(1) Νικόλαος Κουσίδης, δικηγόρος και έμπορος. Ανέλαβε δήμαρχος την επομένη της απελευθέρωσης (16.10.1912). Παρέμεινε για μικρό χρονικό διάστημα στη θέση του, διότι τον Ιανουάριο του 1913 διορίστηκε υποδιοικητής (έπαρχος) Ανασελίτσας (Βοΐου), με έδρα τη Σιάτιστα και τη θέση του δημάρχου Γρεβενών κατέλαβε ο αντιδήμαρχος Κωνσταντίνος Ζαρκοδήμος.
(2) Κωνσταντίνος Ζαρκοδήμος, έμπορος. Ανέλαβε τον Ιανουάριο του 1913 μετά το διορισμό του Κουσίδη ως υποδιοικητή Ανασελίτσας. Στις αρχές Δεκεμβρίου 1916, μετά από εισήγηση των βενιζελικών και ρουμανιζόντων των Γρεβενών, απομακρύνθηκε βιαίως από τη θέση του από το Γάλλο στρατιωτικό διοικητή Γρεβενών, φυλακίστηκε στην Κοζάνη και εξορίστηκε σε στρατόπεδο κρατουμένων της Γαλλίας, με την κατηγορία ότι ήταν φιλοβασιλικός. Επέστρεψε στα Γρεβενά μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
(3) Γεώργιος Βασιλάκης, δικηγόρος. Τοποθετήθηκε δήμαρχος από τα γαλλικά στρατεύματα (με υπόδειξη των βενιζελικών), μόλις απομακρύνθηκε από τη θέση του ο Ζαρκοδήμος.
(4) Αλέξιος Παπαλεξίου, γιατρός, δήμαρχος και μετά κοινοτάρχης. Διορίστηκε δήμαρχος από την κυβέρνηση Βενιζέλου τον Αύγουστο του 1917. Την 1 Ιανουαρίου 1919 τα Γρεβενά υποβαθμίστηκαν σε Κοινότητα και ο δήμαρχος ονομάστηκε κοινοτάρχης. Ο Παπαλεξίου αντικαταστάθηκε μετά την ήττα του Κόμματος των Φιλελευθέρων στις εκλογές της 1 ης Νοεμβρίου 1920.
(5) Κωνσταντίνος Ζαρκοδήμος. Διορίστηκε στη θέση του κοινοτάρχη από την αντιβενιζελική κυβέρνηση Δ. Ράλλη μετά το Δεκέμβριο του 1920.
Eπαρχοι Γρεβενών από την απελευθέρωση μέχρι το 1922.
Ο πρώτος διοικητικός επίτροπος (έπαρχος) Γρεβενών μετά την απελευθέρωση ήταν ο Αναστάσιος Ζαβιτσιάνος. Οι έπαρχοι που υπηρέτησαν στα Γρεβενά μέχρι το 1922 κατά χρονολογική σειρά ήταν: Παναγιώτης Γαρδίκης, Γεώργιος Μόδης, Εμμανουήλ Κωνσταντίνου, Πέτρος Ζωγράφος, Πέτρος Σαλιβαράς, Εμμανουήλ Διαλλινάς και Γεώργιος Κατσέλης. Από αυτούς ο Εμμανουήλ Κωνσταντίνου, από τη Χαλκιδική, συνελήφθη από τους Γάλλους στις 3 Μαρτίου 1917 στο Κηπουριό, όπου είχε μεταφερθεί η έδρα της υποδιοίκησης Γρεβενών, φυλακίστηκε στην Κοζάνη και εξορίστηκε στο γαλλικό Στρατόπεδο Μυτιλήνης. Στο ίδιο στρατόπεδο εξορίστηκαν και τα αδέλφια Περικλής και Χρήστος Λαδάς με άλλους επτά Γρεβενιώτες. Υπενθυμίζεται ότι ο Περικλής ήταν ο πατέρας του Αλέκου Λαδά, βουλευτή του Λαϊκού Κόμματος και της ΕΡΕ και του Στέφανου Λαδά, διακεκριμένου δικηγόρου των Η.Π.Α. και αποφοίτου του Χάρβαρντ.
Η κατάληψη της πόλης των Γρεβενών από το λοχαγό Μπεκήρ
Μετά την απελευθέρωση των Γρεβενών το Απόσπασμα Γεννάδη προχώρησε βορειότερα και στις 17 Οκτωβρίου 1912 κατέλαβε τον Άγιο Γεώργιο (Τσούρχλι) και στη συνέχεια ολόκληρη την επαρχία Ανασελίτσας (Βοΐου), τρέποντας σε φυγή το λοχαγό Μπεκήρ αγά με τους 500 άνδρες που είχε υπό τις διαταγές του. Ο Μπεκήρ υποχωρώντας κατέφυγε στην Καστοριά.
Ο Γεννάδης, μετά την εκδίωξη των Τούρκων από τα Γρεβενά και τη Νεάπολη, εγκατέστησε στις δύο αυτές πόλεις μικρή φρουρά για εσωτερική ασφάλεια και οι μονάδες του ενώθηκαν με τη δύναμη της Κοζάνης, για να καλυφθεί η αριστερή πτέρυγα του Στρατού Θεσσαλίας, που ενεργούσε για την κατάληψη της Θεσσαλονίκης.
Ο Μπεκήρ αγάς πληροφορήθηκε για τη μικρή δύναμη που υπήρχε στα Γρεβενά και τη Νεάπολη και σκέφθηκε ότι ήταν ευκαιρία να επιτεθεί αιφνιδιαστικά, να τις καταλάβει προσωρινά, να προκαλέσει σύγχυση στα μετόπισθεν του ελληνικού Στρατού και να τις λαφυραγωγήσει.
Τη νύχτα της 3 ης Νοεμβρίου ο Μπεκήρ με τους 1.500 Τουρκαλβανούς και τα δύο πυροβόλα προσέβαλε την φρουρά των Γρεβενών (ένα λόχο 100 ανδρών του 24 Συντάγματος) και τα εθελοντικά σώματα των Κρητών. Οι Τούρκοι εισήλθαν στην πόλη και προέβησαν σε λεηλασίες σπιτιών και καταστημάτων και έκαψαν τα σπίτια των προκρίτων. Μόλις τελείωσε το «πλιάτσικο» που αποτελούσε και το κυριότερο κίνητρο κατάληψης της πόλης και αντιλήφθηκαν ότι πλησίαζε ο ελληνικός Στρατός από διάφορες κατευθύνσεις, εγκατέλειψαν τα Γρεβενά τη νύχτα 5/6 Νοεμβρίου.
Μερικά πληροφοριακά στοιχεία για την πόλη των Γρεβενών
Στον Αλιάκμονα δεν υπήρχε γέφυρα, για να μεταβεί κάποιος από τα Γρεβενά στα 23 χωριά των Βεντζίων και δυνατότητα την είχαν κυρίως τα παιδιά των εύπορων αντίστροφα. Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα αυτό υπήρχε οικογενειών. Το σχολικό έτος 1914-15 λειτούργησε στα στη θέση Γκουστόμ (Πόρος), το αποκαλούμενο Πορθμείο Γρεβενά για πρώτη φορά ημιγυμνάσιο με μία μόνο τάξη (καράβι), το οποίο χρησίμευε για τη διέλευση πεζών και ζώων (πρώτη) και έξι μαθητές. και ήταν ιδιοκτησίας του Δήμου Γρεβενών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου