Οι πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας στα Τρίκαλα

Ενδιαφέροντα στοιχεία πονήματος από το συνταξιούχο δημοσιογράφο Θύμιο Λώλη.

Του Αποστόλη Ζώη.

Εργατικοί, ευρηματικοί και φιλότιμοι, οι πρόσφυγες έκαναν όλες τις δουλειές στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους, να σταθούν στα «πόδια» τους και τελικά να δημιουργήσουν μεταλλάσσοντας προς το καλύτερο την τοπική κοινωνία». Μ' αυτό τον τρόπο, ο συνταξιούχος δημοσιογράφος, Θύμιος Λώλης, περιγράφει την παρουσία των προσφύγων του Πόντου και της Μικράς Ασίας, στα Τρίκαλα, μέσω ενός πονήματος.
Πρόκειται ουσιαστικά για μια ανθολόγηση και καταγραφή, από τις παλιές εφημερίδες των Τρικάλων, της παρουσίας των προσφύγων του Πόντου και της Μικράς Ασίας, από το 1922 έως το τέλος της πρώτης πεντηκονταετίας του 20ου αιώνα, στα Τρίκαλα.

Πειστική μαρτυρία

Οι παλιές τοπικές εφημερίδες αποτελούν, σύμφωνα με το συνταξιούχο δημοσιογράφο, τη μοναδική έντυπη και πιο πειστική μαρτυρία, για την άφιξη, εγκατάσταση, την εν γένει ζωή και δράση των προσφύγων, που συνέρρευσαν στα Τρίκαλα, αναζητώντας αγάπη και προστασία, έπειτα από τη γενοκτονία και τον διωγμό τους.

Παρακολουθώντας κάποιος την αδιάψευστη αυτή τραγωδία τους, αλλά και την όλη παρουσία τους, δεν μπορεί -σύμφωνα με το δημοσιογράφο- παρά να αναγνωρίσει την υπέροχη προσπάθειά τους να αντέξουν, να σταθούν, να επιβιώσουν και τελικά να δημιουργήσουν, συμβάλλοντας θετικά στην ανάπλαση, εξυγίανση και πρόοδο και της τρικαλινής κοινωνίας.

Ενώ, λοιπόν, από τις αρχές τού 1919 και μέχρι το 1921, η ειδησεογραφία αναφέρεται λεπτομερειακά, στην παρουσία και τα προβλήματα των χιλιάδων προσφύγων της Ανατολικής Θράκης, που αρχικά είχαν φθάσει στα Τρίκαλα και σε όσους προστέθηκαν στη συνέχεια, από τη Ρωσία, η πρώτη γραπτή αναφορά, για επικείμενη αποστολή προσφύγων στην πόλη των Τρικάλων, από τον Πόντο και τη Μικρά Ασία γενικότερα, γίνεται στην εφημερίδα «Θάρρος» της Παρασκευής 23ης Σεπτεμβρίου 1922, δημοσιεύοντας την παρακάτω λακωνική πληροφορία: «Έρχονται πρόσφυγες. Κατά τηλεγράφημα προς την ενταύθα Νομαρχίαν θ' αποσταλούν εκ Βόλου, ενταύθα και εις Καρδίτσαν 1.500 πρόσφυγες. Πρέπει το ταχύτερον, να ληφθούν τα ενδεικνυόμενα μέτρα, δια τον στεγασμόν των και την τροφοδοσίαν των».

Γυναικόπαιδα

Ιδιαίτερη, όμως, έκκληση έγινε για τα γυναικόπαιδα των προσφύγων, για τα ορφανά παιδιά, που συνέρρευσαν στα Τρίκαλα. Το «Θάρρος» της 3ης Οκτωβρίου 1922, επιδεικνύει ιδιαίτερη ευαισθησία υπέρ αυτών, με το παρακάτω σχόλιό του για τον έρανο υπέρ των προσφύγων: «Συνεκροτήθη η επιτροπή προς συλλογήν εράνων διά τους πρόσφυγας τής Μ. Ασίας. Δεν αμφιβάλλομεν ότι άπαντες θα προσφέρωσιν τον όβολόν των προς ανακούφισιν των δυστυχών αυτών προσφύγων, οι οποίοι ανάγκη να τύχωσιν φιλοξενίας εκ μέρους μας. Εκ παραλλήλου όμως προς την επιτροπήν των εράνων είναι ανάγκη να γίνει και μία επιτροπή Κυριών και Δεσποινίδων, η οποία θα προσφέρει ανεκτίμητους υπηρεσίας εις τα γυναικόπαιδα των προσφύγων, ίδια δε εις τα ορφανά και εγκαταλελειμμένα λόγω απώλειας των προστατών των».

Παρά τις συστάσεις κι εκκλήσεις, το ποσό που συγκεντρώθηκε από τον έρανο υπέρ των προσφύγων, χαρακτηρίζεται «πτωχό και πενιχρό» για την αντιμετώπιση των αναγκών των προσφύγων.

Το «Θάρρος», σε σχόλιό του της Δευτέρας 21ης Νοεμβρίου 1922, αντί του εράνου τάσσεται υπέρ της επιβολής μόνιμου φόρου, υπέρ των προσφύγων.

Η παρουσία των προσφύγων στα Τρίκαλα, έδωσε και την αφορμή, σύμφωνα με τον κ. Λώλη, για τη δημιουργία μιας άλλης πνευματικής και καλλιτεχνικής κουλτούρας, που έφεραν μαζί τους τα θύματα του Κεμαλισμού. Ιδιαίτερα δε στο χώρο των τεχνών, που γνώριζαν την άνθισή τους στον Ελληνικό Πόντο και την Μικρά Ασία, γενικότερα.

Και... Σουλτάνος φωτογράφος

Από τη Μικρά Ασία ήταν και πολλοί καλλιτέχνες, επαγγελματίες φωτογράφοι, που ήλθαν κι εγκαταστάθηκαν στα Τρίκαλα. Και στο «Θάρρος» της 31ης Δεκεμβρίου 1922 δημοσιεύεται η παρακάτω σχετική διαφήμιση: «Ο εξ Αΐδινίου πρόσφυξ κ. Κ. Καργόπουλος φωτογράφος, έχων και τον τίτλον του Σουλτάνου, ήνοιξε φωτογραφείον».

Ο προσφυγικός συνοικισμός Τρικάλων, στην περιοχή δίπλα από τους νέους τότε και σημερινούς στρατώνες, πήρε νομική υπόσταση, ύστερα από τέσσερα σχεδόν χρόνια, σημειώνει ο δημοσιογράφος, αφότου ήρθαν στην πόλη των Τρικάλων οι πρώτοι πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας, τον Σεπτέμβρη του 1922. Η πρώτη αναφορά στην ίδρυση αυτού του συνοικισμού γίνεται στις εφημερίδες της 23ης Μαρτίου 1926.

Επίσης, οι πρόσφυγες των Τρικάλων, αφού ξεπέρασαν τα πρώτα προβλήματα στέγασης και διαβίωσης άρχισαν να αντιμετωπίζουν την όχι ευχάριστη για αυτούς κατάσταση με τη σύσταση του πρώτου τους συλλόγου. Σχετική πρόσκληση δημοσιεύεται στις εφημερίδες, την 11η Φεβρουαρίου 1924.

Γενικά, από τα δημοσιεύματα των τρικαλινών εφημερίδων της εποχής εκείνης, σημειώνει ο δημοσιογράφος, προκύπτει ότι η εν γένει βοήθεια προς τους πρόσφυγες δεν υπήρξε η αναμενόμενη. Και η στάση των τοπικών αρχών απέναντί τους όχι η πρέπουσα.

Χαρακτηριστικά το «Θάρρος» θα γράψει: «Στους δυστυχείς πρόσφυγες δεν παραχωρήθηκε ούτε στέγη ούτε άρτος, ούτε παραμυθητικός λόγος καν». Ενώ στην ίδια γραμμή σχολιασμού ήταν και η άλλη τρικαλινή εφημερίδα «Αναγέννησις».
Πηγή