Ηθική ωριμότητα και αθλητική εντιμότητα: Οι δύο πλευρές του ιδίου νομίσματος

Εισαγωγή

Ο αθλητισμός είναι ένα ιδιαίτερο κοινωνικό πλαίσιο, ένας «κόσμος μέσα στον κόσμο», όπως αναφέρεται (Bredemeier (1995), για να αποδοθεί η σχέση του με την...
καθημερινότητα γενικότερα. Για πολλούς ερευνητές η ηθική που αναπτύσσεται εντός των αγωνιστικών χώρων θα πρέπει να λογίζεται ως διαφορετική από την ηθική της καθημερινής ζωής (Shields & Bredemeier, 1995). Στην παρούσα έρευνα εξετάστηκε η σχέση της ηθικής και έντιμης συμπεριφοράς των αθλητών στους αγωνιστικούς χώρους και του επιπέδου ηθικής ανάπτυξης του ατόμου, όπως έχει προταθεί από τη δομική θεωρία (Kohlberg, 1969). 

Ο Kohlberg (1969) αναφέρει 3 αναπτυξιακά επίπεδα και 6 στάδια ηθικής ανάπτυξης του παιδιού και του εφήβου. Τα τρία αυτά επίπεδα αντιστοιχούν στο προσυμβατικό (στάδια 1 και 2), στο συμβατικό (στάδια 3 και 4) και το μετασυμβατικό (στάδια 5 και 6) επίπεδο της ηθικής ανάπτυξης. Η ηθική συμπεριφορά που αναπτύσσεται εντός των αγωνιστικών χώρων αποδίδεται με την έννοια της αθλητικής εντιμότητας (sportspersonship), όπως έχει αναφερθεί από τους Vallerand, Deshaies, Cuerrier, Briere και Pelletier (1996). Η αθλητική εντιμότητα ορίζεται ως «το ενδιαφέρον και ο σεβασμός στους κανόνες και τις αρχές του αθλήματος, τους κοινωνικούς κανόνες συμπεριφοράς, τον αντίπαλο, όπως και η πλήρης δέσμευση στο άθλημα με την απουσία παράλληλα της αρνητικής προσέγγισης της συμμετοχής στον αθλητισμό» (Vallerand κ.ά., 1996, σελ. 3).

Οι Bredemeier, Shields και Horn (1985) υποστήριξαν ότι η ηθική στην καθημερινή ζωή θα πρέπει να διαχωριστεί από την ηθική του αθλητισμού, θέλοντας να υποδηλώσουν ότι, παρόλο που οι δύο έννοιες έχουν κοινό στοιχείο την ηθική, εντούτοις όμως αποτελούν διαφορετικές εκφάνσεις της. Έτσι, θεώρησαν την ηθική στον αθλητισμό ως «εντός περιορισμένου πεδίου ηθική» (bracketed morality). Προς την ίδια κατεύθυνση, οι Hodge και Tod (2001) υποστήριξαν ότι οι αθλητές εκλαμβάνουν την ηθική εντός των αθλητικών χώρων ως διαφορετική σε σχέση με την ηθική της καθημερινής ζωής. Η διαφορετικότητα μεταξύ ηθικής κρίσης στην καθημερινή ζωή και τον αθλητισμό εξετάστηκε από την Bredemeier (1995), σε αγόρια και κορίτσια, ηλικίας 11-12 ετών. Από τα αποτελέσματα φάνηκε ότι η ηθική κρίση των παιδιών σε θέματα που αφορούσαν στον αθλητισμό, είναι πιο χαμηλή από την ηθική κρίση που αναπτύσσεται στην καθημερινότητα. Οι διαφορές ήταν πιο εμφανείς στα μεγαλύτερα παιδιά απ’ ό,τι στα μικρότερα.

Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να μελετηθεί αν σχετίζονται η ηθική ωριμότητα των αθλητών, όπως αποδίδεται από τα επίπεδα ηθικής ανάπτυξης του Kohlberg, και η αθλητική εντιμότητα την οποία εκδηλώνουν. Ένας δεύτερος σκοπός της έρευνας είναι να εξετάσει τη διαφοροποίηση ανδρών και γυναικών στις δύο έννοιες και τους επιμέρους παράγοντες.

Μεθοδολογία

Δείγμα: Στην έρευνα συμμετείχαν αρχικά 116 Έλληνες αθλητές. Μετά τον έλεγχο των ερωτηματολογίων, δεκαεννέα εξ’ αυτών εξαιρέθηκαν, αφού παρουσιάστηκαν προβλήματα στη συμπλήρωση του Ερωτηματολογίου Ηθικής Ανάπτυξης. Επίσης, εννέα άτομα εμφάνισαν υψηλές τιμές (πάνω από 9) στην κλίμακα της Κοινωνικής Επιθυμητότητας, με συνέπεια την εξαίρεσή τους από τη συνέχεια των αναλύσεων (Durand-Bush, Salmela, & Green-Demers, 2001). Στο τελικό δείγμα συμπεριλήφθησαν 88 αθλητές, 43 άνδρες και 45 γυναίκες, ηλικίας 18 έως 38 ετών (Μ.Ο.=21.92, Τ.Α.=3.98). Οι συμμετέχοντες ήταν αθλητές 12 διαφορετικών αθλημάτων, με αθλητική εμπειρία από 2 έως 25 έτη (Μ.Ο.=10.72, Τ.Α.=4.04) και συμμετοχή σε αγώνες από 10 έως 1000 (Μ.Ο.=244.83, Τ.Α.=195.12). 

Ερωτηματολόγια: (α) Για την αξιολόγηση του επιπέδου ηθικής ανάπτυξης των συμμετεχόντων χορηγήθηκε η σύντομη μορφή του Ερωτηματολογίου Ηθικής Ανάπτυξης (Defining Issues Test-DIT• Rest, 1979), το οποίο είναι προσαρμοσμένο σε ελληνικό πληθυσμό από τον Markoulis (1989). Το ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει τρεις ιστορίες-ηθικά διλήμματα. Η κάθε ιστορία περιλαμβάνει 12 ερωτήματα, τα οποία ο εξεταζόμενος αξιολογεί, ως προς τη σημασία τους για το ηθικό δίλημμα που παρουσιάζεται, σε μια 5βάθμια κλίμακα. Έπειτα ζητείται από το υποκείμενο να σημειώσει τα τέσσερα πιο σημαντικά ερωτήματα με βάση τη σειρά σπουδαιότητας. Το επίπεδο ηθικής ανάπτυξης συνάγεται από τη βαθμολογία P, η οποία βασίζεται στη σειρά τοποθέτησης των τεσσάρων πιο σημαντικών ερωτημάτων.

(β) Για την εκτίμηση της αθλητικής εντιμότητας χρησιμοποιήθηκε η ελληνική έκδοση της Κλίμακας Προσανατολισμού της Αθλητικής Εντιμότητας των Vallerand, Briere, Blanchard και Provencher (1997). Η Κλίμακα στην ελληνική έκδοσή της αποτελείται από 11 ερωτήματα, τα οποία απαρτίζουν τρεις παράγοντες: το σεβασμό στους κοινωνικούς κανόνες συμπεριφοράς, το σεβασμό στους κανόνες του αθλήματος και το σεβασμό στον αντίπαλο (Ζαρώτης, Ψυχουντάκη, Σταύρου, & Ζέρβας, 2007). 

(γ) Επίσης, στους συμμετέχοντες χορηγήθηκε και η σύντομη Κλίμακα Κοινωνικής Επιθυμητότητας (Ψυχουντάκη, Εκκεκάκης, & Ζέρβας, 1993), για να ελεγχθεί αν οι απαντήσεις των αθλητών ήταν ειλικρινείς ή εξέφραζαν το «κοινωνικά επιθυμητό». @ Διαδικασία συλλογής δεδομένων: Για τη συμπλήρωση των ερωτηματολογίων χρειαζόταν χρόνος 20-25 περίπου λεπτών. Ο ερευνητής ήταν παρών σε όλη τη διαδικασία συλλογής των δεδομένων, ώστε να απαντάει σε πιθανές απορίες των εξεταζόμενων. Η συμπλήρωση έγινε στο γυμναστήριο, λίγο πριν την έναρξη της προπόνησης.

Αποτελέσματα

Ο δείκτης P, ο οποίος αξιολογεί το επίπεδο ηθικής ωριμότητας των ατόμων, κυμάνθηκε από 3 έως 23 (Μ.Ο.=10.25, Τ.Α.=5.06). Ο μέσος όρος της βαθμολογίας των αθλητών στους παράγοντες της αθλητικής εντιμότητας ήταν: για τον παράγοντα του σεβασμού στους κοινωνικούς κανόνες συμπεριφοράς Μ.Ο.=16.62 (Τ.Α.=2.73), του σεβασμού στους κανόνες του αθλήματος Μ.Ο.=17.23 (Τ.Α.=2.14) και του σεβασμού στον αντίπαλο Μ.Ο.=8.72 (Τ.Α.=3.32). Στο σύνολο της αθλητικής εντιμότητας (άθροισμα των τριών επιμέρους παραγόντων) οι τιμές κυμάνθηκαν από 29 έως 53 (Μ.Ο.=42.57, Τ.Α.=5.67). Οι συσχετίσεις του δείκτη P του ερωτηματολογίου για το επίπεδο ηθικής ανάπτυξης με τους τρεις επιμέρους παράγοντες της αθλητικής εντιμότητας και του αθροίσματός τους παρουσιάζονται στον Πίνακα 1.

Πίνακας 1. Συσχετίσεις μεταξύ του δείκτη P και των τριών επιμέρους παραγόντων της αθλητικής εντιμότητας και του αθροίσματός τους.

	Σεβασμός στους κοινωνικούς κανόνες	Σεβασμός στις αρχές	Σεβασμός στον αντίπαλο	Σύνολο αθλητικής εντιμότητας
Δείκτης P	.214*	.142*	.136*	.237*
*p=0.05

O δείκτης P εμφανίζει στατιστικά σημαντική συσχέτιση (p=0.05) με τον παράγοντα του σεβασμού στους κοινωνικούς κανόνες και το άθροισμα της αθλητικής εντιμότητας στο σύνολό της. Ο έλεγχος διαφορών για τους άνδρες και τις γυναίκες στο δείκτη P και τους παράγοντες της αθλητικής εντιμότητας δεν ανέδειξε στατιστικά σημαντικές διαφορές.

Συζήτηση - Συμπεράσματα

Όσον αφορά στην αθλητική εντιμότητα, το επίπεδο ηθικής ανάπτυξης του ατόμου φαίνεται να σχετίζεται με τον παράγοντα του σεβασμού στους κοινωνικούς κανόνες συμπεριφοράς. Ο συγκεκριμένος παράγοντας αναφέρεται περισσότερο σε κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές που σχετίζονται με καταστάσεις της καθημερινής ζωής και συνδέονται με το επίπεδο ηθικής ωρίμασης του ατόμου. Αντίθετα, δεν φαίνεται να υπάρχει σχέση με το σεβασμό στις αρχές του αθλητισμού και το σεβασμό στον αντίπαλο, παράγοντες οι οποίοι αναφέρονται σε συμπεριφορές εντός των αγωνιστικών χώρων. Τα ευρήματα επιβεβαιώνουν παλαιότερες έρευνες για την έλλειψη σχέσης μεταξύ της ηθικής που αναπτύσσεται στην καθημερινή ζωή και την εντός των αγωνιστικών χώρων ηθική συμπεριφορά (Bredemeier, 1995˙ Hodge & Tod, 2001). Όσον αφορά στις διαφοροποιήσεις μεταξύ των δύο φύλων δεν επισημάνθηκαν διαφορές, όπως και σε ανάλογη έρευνα της Bredemeier (1995). Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας επιβεβαιώνουν την άποψη των Shields και Bredemeier (1995) για την «εντός περιορισμένου πεδίου ηθική» που αναφέρεται στην ηθική που αναπτύσσεται στο περιβάλλον του αθλητισμού.

Βιβλιογραφία

Bredemeier, B.J. (1995). Divergence in Children’s Moral Reasoning about Issues in Daily life and Sport Specific Contexts. International Journal of Sport Psychology, 26, 453-463.

Bredemeier, B.J., Shields, L., & Horn, J.C. (1985). Values and violence in sports today; the moral reasoning athletes use in their games and in their lives. Psychology Today, 19, 22-29.

Durand-Bush, N., Salmela, J. H., & Green-Demers, I. (2001). The Ottawa Mental Skills Assessment Tool (OMSAT-3). The Sport Psychologist, 15, 1-19.

Hodge, K., & Tod, D. (2001). Moral reasoning and achievement motivation in sport: A qualitative inquiry. Journal of Sport Behavior, 24, 307-327.

Kohlberg, L. (1969). Stage and sequence: The cognitive-developmental approach to socialization. In D.A. Goslin (Ed.), Handbook of socialization theory and research (pp.347-481).Chicago: Rand-McNally.

Markoulis, D. (1989). Political involvement and socio-moral reasoning: Testing Emler’s interpretation. British Journal of Social Psychology, 28, 203-212. 

Rest, J. R. (1979). Revised manual for the Defining Issues Test. Unpublished manuscript, University of Minnesota.

Shields, D.L., & Bredemeier, B.J. (1995). Character development and physical activity. Champaign, IL: Human Kinetics.

Vallerand, R.J., Briere, N.M., Blanchard, C., & Provencher, P. (1997). Development and validation of the multidimensional sportspersonship orientation scale. Journal of Sport and Exercise Psychology, 19, 197-206.

Vallerand, R.J., Deshaies, P., Cuerrier, J.P., Briere, N.M., & Pelletier, L.G. (1996). Toward a multidimensional definition of sportsmanship. Journal of Applied Sport Psychology, 8, 123-135.

Ζαρώτης, Ι., Ψυχουντάκη, Μ., Σταύρου, Ν., & Ζέρβας, Γ. (2007). Προσαρμογή της Κλίμακας Προσανατολισμού της Αθλητικής Εντιμότητας σε ελληνικό πληθυσμό. Αδημοσίευτη μεταπτυχιακή διατριβή.

Ψυχουντάκη, Μ., Εκκεκάκης, Π., & Ζέρβας, Ι. (1993). Σύντομη Κλίμακα Κοινωνικής Επιθυμητότητας: Προσαρμογή της Κλίμακας των Marlowe - Crowne. Αδημοσίευτη εργασία.

Του Κώστα Παπαδόπουλου

ΣΟΥ ΑΡΕΣΕ; ΚΑΝΕ LIKE... ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΕ ΤΟ

Γίνετε φίλοι μας, στη σελίδα μας στο facebook: http://www.facebook.com/vatolakkiotis
Στείλτε μας τις απόψεις σας, τα άρθρα σας, τις καταγγελίες σας και οτιδήποτε θέλετε στο email: kostasdigos@yahoo.gr