Εξουσία, «Χάρισμα» και Χαρισματικοί Ηγέτες!...

Γράφει ο Καθηγητής Γιώργος Πιπερόπουλος*

     Σήμερα κλείνω την «τριλογία» μου που είχε αφορμή το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ της 16ης Αυγούστου όπου έγραφε...

 «ΚΥΡΙΑΚΟΣ, Ο ΛΙΓΟΣ!..» το οποίο ακόμη ΔΕΝ απαντήθηκε από τον Πρωθυπουργό μας, ή από τον Κυβερνητικό Εκπρόσωπο ή από κάποιο στέλεχος της Κυβέρνησης!...

https://www.dimokratia.gr/protoselida/581451/paraskeyi-16-08-2024/

     Το πρώτο κείμενο της τριλογίας ήταν λακωνικό πιπεράτο και είχε τίτλο «Ανέστη έχεις να προσθέσεις κάτι;». Το δεύτερο κείμενο ήταν ένα μεγάλου μεγέθους άρθρο με τίτλο «Ηγέτες ή Επιβήτορες θώκων Εξουσίας». Και  τα δύο φιλοξενήθηκαν εδώ στον αγαπημένο ιστότοπο. Με το σημερινό τρίτο κείμενο ολοκληρώνεται η «τριλογία» μου και ελπίζω και αυτό να σας αρέσει…

                                         ************************************

    Οι μορφές και οι τρόποι άσκησης εξουσίας προβλημάτισαν και προβληματίζουν ανέκαθεν τους ανθρώπους που ανήκουν στους εξουσιαζόμενους Λαούς και μαζί φιλοσόφους, πολιτικούς επιστήμονες,  κοινωνιολόγους, ψυχολόγους και δημοσιογράφους.

     Στην ιστορία της ανθρωπότητας υπήρξε και θα συνεχίσει να είναι εμφανής ο ρόλος των ηγετικών προσωπικοτήτων, τόσο στη δημιουργία θρησκευτικό-φιλοσοφικών δομών όπως Χριστιανισμός, Μωαμεθανισμός, Βουδισμός, Κομφουκιανισμός, όσο και σε θέματα πολιτικής και στρατιωτικής δύναμης και επιβολής: Μέγας Αλέξανδρος, Ιούλιος Καίσαρας, Ναπολέων Βοναπάρτης και άλλοι…

     Οι παράγοντες που καθορίζουν την άνοδο σε θώκους εξουσίας είναι πολλοί. Υπάρχει το κληρονομικό δίκαιο όπου οι επίγονοι κερδίζουν θέσεις εξουσίας είναι παιδιά ή συγγενείς κατόχων θέσεων εξουσίας, όπως σε βασιλικές οικογένειες, αλλά και σε Δημοκρατίες όπως η Ελλάδα με τις 3 γνωστές σε ιστορική σειρά οικογένειες Παπανδρέου, Καραμανλή, Μητσοτάκη που μας Κυβερνούν ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1940.

     Φέρνω σήμερα στην προσοχή σας σχετικές συζητήσεις οι οποίες επαναφέρουν στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα την αρχαϊκή έννοια του τύπου ηγέτη που είχαν περιγράψει οι αρχαίοι Έλληνες με τον όρο «χαρισματικός ηγέτης».

     Την έννοια του «χαρίσματος» και τον τύπο του «χαρισματικού ηγέτη» έφερε στο επιστημονικό προσκήνιο τον περασμένο αιώνα ο μεγάλος Γερμανός κοινωνιολόγος Max Weber ο οποίος παρουσιάζοντας την συγκεκριμένη κλασική ελληνική έννοια «Εξουσίας» έγραψε:

     «Το χάρισμα είναι μια συγκεκριμένη ποιότητα μιας ατομικής προσωπικότητας βάσει της οποίας ξεχωρίζει από τους άλλους και αντιμετωπίζεται ως προικισμένος με υπερφυσικά, υπεράνθρωπα ή τουλάχιστον ειδικά εξαιρετικές δυνάμεις, ικανότητες και ιδιότητες. Αυτά τα χαρακτηριστικά του χαρισματικού ηγέτη δεν είναι προσβάσιμα από το συνηθισμένο άτομο, αλλά θεωρούνται ως θεϊκής προέλευσης ή ως υποδειγματικά, και βάσει αυτών το άτομο αντιμετωπίζεται ως ηγέτης, και συγκεκριμένα ως χαρισματικός ηγέτης».

    Σχετικές, όμως, ψυχό-κοινωνικές έρευνες επισημαίνουν ότι το χάρισμα έχει και συναφείς  κακοτοπιές.

     Σίγουρα με αφορμή τις δύσκολες εποχές που ζούμε μετά την πανδημία covid-19 που κόστισε πολύ λιγότερες ζωές από όσες είχε αρχικά προβλεφθεί αλλά γονάτισε τις Οικονομίες χωρών Δύσης και Ανατολής, τον συνεχιζόμενο για 30 μήνες καταστροφικό πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας και την  καταστροφική ισοπέδωση της Γάζας σχεδόν ΟΛΟΙ οι Λαοί αναζητούμε διεθνώς τους «χαρισματικούς ηγέτες».

     Επιστρέφοντας στον 20ο αιώνα μπορούμε να διακρίνουμε τον δολοφονηθέντα Αμερικανό Πρόεδρο John Kennedy ο οποίος το είχε και το χρησιμοποίησε, αλλά και τον Γερμανό Ηγέτη των Ναζί Adolf Hitler που το χρησιμοποίησε με τα δεδομένα γνωστά και στις δύο περιπτώσεις αποτελέσματα.

     Όταν το χάρισμα χρησιμοποιηθεί σωστά και ηθικά αποτελεί ευλογία, αλλά ως όπλο στα χέρια ανθρώπων χωρίς ηθικές αναστολές, τσαρλατάνων, απατεώνων και μεγάλο-μανιακών απολήγει σε κατάρα, καθώς ο «χαρισματικός ηγέτης» μπορεί να καθοδηγήσει ολόκληρο λαό, καμιά φορά ακόμη και στον γκρεμό.

     Το «χάρισμα» δεν είναι κάτι που μπορεί κανείς να το μάθει, να το αποκτήσει, να το καλλιεργήσει. Δεν είναι κάτι που διδάσκεται σε Πανεπιστήμια και εξειδικευμένες σχολές παραγωγής ηγετικών στελεχών.

     Είναι πραγματικά δύσκολο να το ορίσει κανείς επακριβώς, αλλά είναι επίσης εντυπωσιακά εύκολο να το εντοπίσει κανείς ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας κάποιων ατόμων. 

     Μολονότι το χάρισμα δεν μαθαίνεται, είναι χρήσιμο να τονισθεί ότι, όπως αναφέρεται στη διεθνή βιβλιογραφία, υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στην προσωπικότητα χαρισματικών ατόμων και ηγετικών στελεχών που αξίζει να αναφερθούν έστω συνοπτικά:

     Απλοποιούν και υπερβάλλουν: Τα χαρισματικά άτομα διαθέτουν σε εντυπωσιακό βαθμό την ικανότητα να απλοποιούν σύνθετες έννοιες και να τις μεταβιβάζουν έτσι σε συνεργάτες και  υφισταμένους τους.

     Προφανώς το καταφέρνουν κάνοντας χρήση συμβόλων, αναλογιών, και μεταφορικών εννοιών με αποτέλεσμα να γίνονται κατανοητά και από τον συνεργάτη ή υφιστάμενο που δεν διαθέτει ιδιαίτερα υψηλή εκπαίδευση.

     Εδώ σας υπενθυμίζω και το παράδειγμα του Προέδρου των ΗΠΑ Ronald Reagan, ο οποίος θεμελίωσε όλη του τη στρατηγική σε δύο απλές έννοιες «ισχυρή άμυνα και λιγότερο Κράτος...»

     Ρισκάρουν με ρομαντική διάθεση: Οι χαρισματικοί ηγέτες διακινδυνεύουν συχνά και πολλές φορές δηλώνουν ότι αισθάνονται κενοί, όταν τους λείπει το στοιχείο του κινδύνου, όταν δεν ρισκάρουν.

     Η τάση αυτή μπορεί να ερμηνευθεί μέσα από την υποκειμενική τους ανάγκη να διανοίξουν μονοπάτια εκεί που άλλοι δεν τόλμησαν, έστω και εάν τελικά η προσπάθειά τους αποτύχει.

     Η μελέτη χαρισματικών προσωπικοτήτων φέρνει στο φως μια ενδιαφέρουσα άποψη για την πιθανότητα της αποτυχίας και συγκεκριμένα ότι ο χαρισματικός ηγέτης και όταν ακόμη αποτύχει σε μια παρακινδυνευμένη προσπάθειά του, το θάρρος που επιδείχνει, ίσως και «το θράσος» ενισχύει ακόμη περισσότερο στα μάτια των ακολούθων ή των συνεργατών και υφισταμένων του το χάρισμά του!

     Περιφρονούν το Κατεστημένο: Τα χαρισματικά άτομα είναι συχνά επαναστάτες που αντιμάχονται το κατεστημένο και ενώ συμπεριφέρονται ιδιόρρυθμα, ουσιαστικά αυτή η εικόνα της ιδιορρυθμίας και της παραξενιάς τους αναδεικνύει εμφαντικά την χαρισματική τους προσωπικότητα.

     Παίρνουν τη θέση του αντιπάλου: Τα χαρισματικά άτομα διακρίνονται από την τάση και την ικανότητά τους να φορούν τα παπούτσια του αντιπάλου, να παίζουν το ρόλο που ο λαός μας αποκαλεί «συνήγορο του διαβόλου» να προσπαθούν να καταλάβουν πως αισθάνεται ο απέναντι, ο ανταγωνιστής ο αντίπαλος και τι θα ζητούσε από εμάς εάν του δινόταν η ευκαιρία.

     Σπρώχνουν και δαγκώνουν: Οι χαρισματικοί ηγέτες έχουν την τάση να πικάρουν τυνεργάτες και συμπολίτες τους καθώς  σπρώχνουν, κεντρίζουν και δαγκώνουν σε μια συστηματική τους προσπάθεια να βγάλουν τον καλύτερο δυνατό εαυτό των συνεργατών, υφισταμένων και ακολούθων τους και να τους πείσουν τελικά να αποδώσουν σε επίπεδα 110% του καλύτερου εαυτού τους όχι για δικό τους προσωπικό όφελος αλλά για το κοινό καλό!...

     Ελπίζω να μην με παρεξηγήσετε φίλες-φίλοι αναγνώστες εάν σας ρωτήσω:

    ΄Έχετε εντοπίσει εσείς τέτοιου είδους Ηγέτες σε Ελληνικό τοπικό, περιφερειακό και εθνικό αλλά και σε Ευρωπαϊκό, διηπειρωτικό και παγκόσμιο επίπεδο;

______________________________

* Δρ. Κοινωνιολογίας Ψυχολογίας, Επίτιμος Καθηγητής στο Μάνατζμεντ & Μάρκετινγκ του Βρετανικού Πανεπιστημίου Durham, συνταξιούχος Καθηγητής και πρώην Πρόεδρος του Τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας