Εκατό χρόνια ΑΠΘ δεν ήταν τελικά αρκετά

του Γιώργου Τσίπη, αρχαιολόγου

Εις μνήμην Σεμέλης Πινγιάτογλου, μέλους ΔΕΠ ΑΠΘ

Από καιρό ήθελα να γράψω για την εμπειρία μου από το ΑΠΘ, του οποίου είμαι απόφοιτος. Δυστυχώς για κάποιους,... το ΑΠΘ δεν διαφέρει σε τίποτα από την υπόλοιπη Ελλάδα, όπως ακριβώς την ξέρουμε. Εισήλθα λοιπόν στην φιλοσοφική σχολή του ΑΠΘ μέσα από το σύστημα των πανελλαδικών εξετάσεων, μια διαδικασία και μια νοοτροπία που απλά δεν θα σχολιάσω. Οι σπουδές στο πανεπιστήμιο ξεκινάνε με τα λεγόμενα εισαγωγικά μαθήματα, τα οποία είσαι υποχρεωμένος να παρακολουθήσεις στα τρία πρώτα εξάμηνα. Μπορείς να τα μεταφέρεις και στα επόμενα εξάμηνα, αλλά στα τρία πρώτα δεν μπορείς να παρακολουθήσεις μαθήματα ανώτερου επιπέδου. Το πόσο ανώτερο είναι αυτό το επίπεδο το διαπιστώσαμε αργότερα και κλάψαμε παρέα με την αθωότητα που χάσαμε. Στα εισαγωγικά μαθήματα, που συνήθως γίνονται στο αμφιθέατρο, θα δεις κάθε καρυδιάς καρύδι. 

Παιδιά που μόλις μπήκαν στο πανεπιστήμιο, άλλα που ξέχασαν σε ποιό εξάμηνο βρίσκονται, καθώς και μερικούς με άσπρα μαλλιά που ξεροσταλιάζουν για ένα-δυο εισαγωγικά μαθήματα, ώστε να πάρουν πτυχίο (είτε τα είχαν φορτώσει τότε που θα έπρεπε να διαβάζουν, είτε εργαζόντουσαν παράλληλα). Οι καθηγητές στον κόσμο τους, κάτι ανεκδιήγητοι, αγενέστατοι τύποι οι περισσότεροι, που δεν ξέρουν ούτε καλημέρα να σου πουν, αλλά που είχαν την τύχη να έχουν χρήματα και γνωριμίες, ώστε να κάνουν διδακτορικό και ένα σωρό άλλες σπουδές στα καλύτερα πανεπιστήμια, για να γίνουν στην συνέχεια μέλη ΔΕΠ με τις γνωστές διαφανείς και αμερόληπτες διαδικασίες (μαζεύονται όλοι από όλα τα ελληνικά πανεπιστήμια και ψηφίζουν ο ένας τον άλλον- μια μεγάλη κλίκα δηλαδή που την λένε "εκλεκτορικό σώμα"). Πολλοί εξ αυτών έχουν συγγενικές σχέσεις μεταξύ τους, ακόμα και εντός της ίδιας σχολής. Οι περισσότεροι έρχονται στο πανεπιστήμιο για να διδάξουν το πολύ τρεις φορές την εβδομάδα, ενώ ως φοιτητής μπορείς να τους συναντήσεις στο γραφείο τους, συνήθως, μόνο δύο μέρες και σε πολύ συγκεκριμένες ώρες (είναι οι γνωστές "ώρες συνεργασίας"). Εννοείται πως δεν απαντούν στην ηλεκτρονική τους αλληλογραφία, ούτε στα τηλέφωνά τους. Η γραμματεία του τμήματος απαγορεύεται να δώσει τον αριθμό του κινητού τους τηλεφώνου, ακόμα και αν απουσιάζουν από το πανεπιστήμιο, δικαιολογημένα ή μη. Πολλοί επίσης βρίσκονται κατά καιρούς σε εξαμηνιαίες ή και ετήσιες άδειες.

Αυτά είναι τα αθώα, φυσικά (ω, ναι), γιατί υπάρχουν και χειρότερα. Καθηγητές που δεν πατάνε καν στο πανεπιστήμιο, άλλοι που σε κόβουν συστηματικά, γιατί σε έβαλαν στο μάτι επειδή έτσι απλά δεν σε γουστάρουν, ή γιατί τους πήγες κόντρα και τόλμησες να αυθαδιάσεις απέναντι στην αυθεντία της αλαζονείας τους. Μιλάω φυσικά για την φιλοσοφική σχολή και πάντα σε γενικές γραμμές. Ενδεχομένως οι καθηγητές στις άλλες σχολές να φοράνε φωτοστέφανο, που το ελπίζω άλλωστε (δείτε τί γίνεται πχ. με τις διοικήσεις των πανεπιστημιακών κλινικών και γενικά με τις πανεπιστημιακές κλινικές- για τους δύσπιστους έχουμε και ονομαστικά παραδείγματα). 

Εξαίρεση στον κανόνα των διαπλεκόμενων μελών ΔΕΠ, η Σεμέλη Πινγιάτογλου. 

Μια αξιόλογη δασκάλα και ευγενής άνθρωπος, την οποία χάσαμε στις 24 Δεκεμβρίου, πριν από μερικές μέρες δηλαδή. Με αφορμή αυτό το κείμενο, εκφράζω την βαθιά λύπη μου για την απώλειά της και αφιερώνω στην μνήμη της όλες τις ελάχιστες καλές αναμνήσεις που έχω από το ΑΠΘ. Προχωρώντας στα επόμενα εξάμηνα, δεν άλλαξε τίποτα προς το καλύτερο. Μερικά μαθήματα απλώς ήταν πλέον πιο ενδιαφέροντα, από άποψη περιεχομένου ή/και τρόπου διδασκαλίας. Ξεχωριστή αναφορά οφείλω στον Ηλία Μυκονιάτη, καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης, που αν έβαζα "Άριστα" σε ένα μάθημα, από όλα όσα έχω υποχρεωθεί να παρακολουθήσω (περίπου 50), θα ήταν το δικό του μάθημα για την τέχνη της πρώιμης Αναγέννησης.

Στο θέμα των πανεπιστημιακών ανασκαφών έχω επίσης αρκετά ράμματα για την γούνα πολλών καθηγηταράδων. Οι περισσότεροι εκ των μελών του τομέα αρχαιολογίας της φιλοσοφικής σχολής έχουν υπό την διεύθυνσή τους μια ανασκαφή. Η ανασκαφή αυτή θεωρείται προσωπική τους έρευνα. Στην βάση αυτή, κάνουν απλά ό,τι τους καπνίσει. Επιλέγουν με εντελώς αδιαφανείς διαδικασίες τους φοιτητές που θα πάρουν μαζί τους στην ανασκαφική ομάδα, που εργάζεται κάθε καλοκαίρι (συνήθως όχι πάνω από έναν μήνα, που ο ένας μήνας αντιστοιχεί σε έναν διευθυντή και την ομάδα του, πχ. η ανασκαφή της Βεργίνας διαρκεί τρεις μήνες, γιατί έχει τρεις διευθυντές). Δεν υπάρχουν δηλαδή δεσμευτικά κριτήρια επιλογής. Εναπόκειται στην καλή προαίρεση κάποιων εξ αυτών να είναι πιο αντικειμενικοί- και σίγουρα κάποιοι είναι. 

Φυσικά σχεδόν πάντα θα βρεθεί μια θέση για κάποιον/α που θέλει να συμμετάσχει σε ανασκαφή, αλλά συνήθως δεν θα είναι της πρώτης επιλογής του. Έχει τύχει όμως να απορριφθώ από συμμετοχή σε ανασκαφή, ενώ ήμουν στα τελευταία εξάμηνα και πιθανότατα να μην είχα άλλη ευκαιρία (και όντως δεν είχα). Η απόρριψη, τουλάχιστον στην μία περίπτωση, ήταν παντελώς ατεκμηρίωτη. Αυτή η περίπτωση ήταν της ανασκαφής ενός βυζαντινού οχυρού στην Φλώρινα, υπό την διεύθυνση της Μελίνας Παϊσίδου. Με την Παϊσίδου είχαμε λογομαχήσει στο παρελθόν, οπότε λίγο δύσκολο να πιστέψω ότι είχε αντικειμενικούς λόγους να με απορρίψει. Απλώς κινήθηκε εγωϊστικά και δεν κατάφερε και τίποτα επί της ουσίας. Οι περισσότεροι συμφοιτητές, από την άλλη, ήταν κάτι κακομαθημένα, ανώριμα παιδάκια, που αντάλλασσαν φιλοφρονήσεις με τους καθηγητές, με σκοπό έναν καλύτερο βαθμό ή μια προοπτική εισόδου στο μεταπτυχιακό (ακόμα-ακόμα και μια ενδεχόμενη τακτοποίηση μετά τις σπουδές). 

Στις εξετάσεις του μεταπτυχιακού υπάρχει η διαδικασία της προφορικής συνέντευξης, η οποία βαθμολογείται εντελώς υποκειμενικά. Επίσης, αν έχεις "καλές σχέσεις" με τους καθηγητές, είναι λίγο πιο εύκολο να πάρεις υποτροφία. Ξέρω περιπτώσεις που ο/η καθηγητής/καθηγήτρια έβαζε μεγαλύτερο από τον βαθμό που έπρεπε κάποιος να πάρει, με βάση τις επιδόσεις του, απλά και μόνο επειδή η μεγαλύτερη βαθμολογία ξεκλειδώνει την υποτροφία. Τόσο απλά.

Ο μόνος διαφορετικός κόσμος που άνοιξε για εμένα στο πανεπιστήμιο, υπό την έννοια ότι δεν υπήρχε στο πλάνο μου, είναι ο κόσμος του πεδίου της κοινωνικής Ανθρωπολογίας. Στο πεδίο αυτό ανήκει και η Λαογραφία, που είναι η μελέτη του λαϊκού πολιτισμού, αν και ως ορολογία θεωρείται πλέον παρωχημένη και από πολλούς απορρίπτεται. Ωστόσο συνεχίζουμε να την χρησιμοποιούμε, κυρίως εκ του γεγονότος ότι η έδρα της Λαογραφίας ήταν μέσα στις πρώτες έδρες του ιδρυθέντος κατά το 1925 πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και μετέπειτα ΑΠΘ. Πρώτος καθηγητής της έδρας ο Στίλπων Κυριακίδης, το έργο του οποίου διασώζεται στο Λαογραφικό Μουσείο του πανεπιστημίου. 

Το μουσείο στεγάζεται στην αίθουσα 8, στο υπόγειο του παλαιού κτηρίου της φιλοσοφικής σχολής. Η αναδιοργάνωση του χώρου και η επιμέλεια της μόνιμης έκθεσης έγινε από την καθηγήτριά μου, Ελεωνόρα Σκουτέρη-Διδασκάλου. Το μουσείο επαναλειτουργεί από το 2010, πλην όμως χωρίς τις απαραίτητες θεσμικές εγγυήσεις. Έχει πολλά προβλήματα λειτουργίας, ένα από τα οποία είναι και το γεγονός ότι η Ελεωνόρα Σκουτέρη-Διδασκάλου έχει απόλυτη εξουσία επάνω του. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα είναι ότι οι διαδοχικές διοικήσεις του πανεπιστημίου δεν έχουν καταλάβει την αξία αυτού του χώρου, αφήνοντάς το στην τύχη του.

Ξεχωριστή αναφορά οφείλω στον Παναγιώτη Φάκλαρη. Ο άνθρωπος αυτός πολεμήθηκε ίσως όσο κανένας άλλος Έλληνας αρχαιολόγος. Πολεμήθηκε τόσο εντός, όσο και εκτός πανεπιστημίου. Στην κατεύθυνση αυτή, τροφή για σκέψη αποτελεί το άρθρο του στην "Καθημερινή", στις 17-8-2019, με τίτλο "Ακαδημαϊκό άσυλο και ενδοπανεπιστημιακές απειλές" (το άρθρο αναδημοσιεύθηκε από την ιστοσελίδα "Ανιχνεύσεις" του Παντελή Σαββίδη). Ο λόγος φυσικά είναι ότι τόλμησε να εκφράσει δημοσίως την αντίθεσή του στα χιλιάδες ψέματα που έχουν διατυπωθεί για την Βεργίνα, από τους περισσότερους Έλληνες συναδέλφους. Δυστυχώς, οι γενιές που ακολούθησαν της γενιάς του Φάκλαρη, ακόμα και οι ίδιοι οι φοιτητές του (όχι όλοι φυσικά), έπεσαν στην παγίδα της ευκολίας του να λες ό,τι συμφέρει και όχι ό,τι ισχύει. 

Αυτό το διαπιστώνουμε περίτρανα, κάθε χρόνο, στο συνέδριο για το αρχαιολογικό έργο στην Μακεδονία και την Θράκη (ΑΕΜΘ), όπου η αντίθετη άποψη καταπνίγεται, απλά, με κάθε τρόπο. Στο τελευταίο ΑΕΜΘ δεν έγινε καν συζήτηση, όπως προβλέπεται, με αποτέλεσμα πολλοί να αποχωρήσουν με τις εντυπώσεις. Σε ερώτημα που υπέβαλα αμέσως μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας των παρουσιάσεων, το οποίο απηύθυνα προς τους συνέδρους και το οποίο επίσης κοινοποίησα σε αρχαιογνωστικού ενδιαφέροντος ιστοσελίδα (το "Αρχείον Πολιτισμού" του Γιώργου Λεκάκη), δεν έλαβα ποτέ καμία απάντηση. Το ΑΕΜΘ είναι ένα συνέδριο που οργανώνεται από μια μικρή παρεούλα, την ίδια πάνω-κάτω εδώ και δεκαετίες. 

Αν λοιπόν είχα την ωριμότητα που έχω σήμερα, την στιγμή που πέρασα στο πανεπιστήμιο, δεν θα επέλεγα ποτέ το ΑΠΘ για τις σπουδές μου. Σίγουρα πάντως δεν θα επιστρέψω εκεί για περαιτέρω σπουδές, αλλά και ακόμα πιο σίγουρα λυπάμαι για την απίστευτη κατάντια της τριτοβάθμιας και της εκπαίδευσης γενικότερα στην Ελλάδα. Από τις μέρες μου στο ΑΠΘ κρατάω μόνο το πρόωρο θάρρος που είχα να αντιμετωπίσω μόνος μου μια απέραντα παρακμιακή κατάσταση, μέσα στην οποία πρέπει τελικά να ζήσεις και να επενδύσεις.

O κ. Γ. Τσίπης έχει διατελέσει αιρετός τοπικός σύμβουλος νέων (ΤΟ.ΣΥ.Ν.) του πρώην δήμου Αντιγονιδών