5ο Δελτίο του Παρατηρητηρίου της Ε.Σ.Α.μεΑ.: Στοιχεία για την Εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία ή/ και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες- Μονόδρομος η ριζική αναδιοργάνωση

ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΘΕΜΑΤΩΝ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ
Το Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.), εφεξής «Παρατηρητήριο» με αντικείμενο την επιστημονική καταγραφή, τη...
μελέτη και την έρευνα σε θέματα αναπηρίας, στοχεύει στο να καθιερωθεί ως βασική πηγή πληροφόρησης για τις εξελίξεις στο πεδίο της αναπηρίας. Συγκεντρώνοντας και αναλύοντας δεδομένα και πληροφόρηση από εγχώριες και διεθνείς πηγές, το Παρατηρητήριο θα συμβάλλει στην παρακολούθηση, στην προστασία και στην προώθηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους. 

Βασικός πυλώνας στη δραστηριότητα του Παρατηρητηρίου, αποτελεί η συγκέντρωση και η ανάλυση στατιστικών δεδομένων σε βασικούς τομείς που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης και στα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις ως προς την άσκηση των δικαιωμάτων τους.

Επιπρόσθετα, το «Παρατηρητήριο», καλείται να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των εθνικών στατιστικών για την αναπηρία. Με τον νόμο ν.4488/2017, το Παρατηρητήριο της Ε.Σ.Α.μεΑ. θεσμοθετείται ως ο βασικός συνομιλητής της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής και των λοιπών φορέων του Ελληνικού Στατιστικού Συστήματος αναφορικά με την υποχρέωσή τους να αναπτύσσουν, να παράγουν και να διαδίδουν επίσημες στατιστικές σχετικά με τα άτομα με αναπηρία. Ειδικότερα, προβλέπεται ότι για τους σκοπούς του σχεδιασμού των ως άνω στατιστικών και της διάχυσης των παραγόμενων δεδομένων, οι αρμόδιοι φορείς τελούν σε διαβούλευση με το Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.).

Στο πλαίσιο υλοποίησης της Δράσης 1.2 (Π.Ε.2) του Υποέργου 1 της Πράξης «Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας» που υλοποιεί η Ε.Σ.Α.μεΑ. στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» με τη συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) και εθνικών πόρων, το Παρατηρητήριο συντάσσει και δημοσιεύει σε τακτά χρονικά διαστήματα δελτία στατιστικής πληροφόρησης αφιερωμένα σε συγκριμένα θεματικά πεδία, όπου παρουσιάζει τα σημαντικότερα ευρήματα και τάσεις όπως αυτά προκύπτουν μέσω της επεξεργασίας των διαθέσιμων στατιστικών στοιχείων.

Για περισσότερες πληροφορίες για το Έργο, απευθυνθείτε στην Ιστοσελίδα του Έργου: www.paratiritirioanapirias.gr.

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ.. 4

ΒΑΣΙΚΑ ΕΥΡΥΜΑΤΑ.. 7

ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΥΡΥΜΑΤΩΝ.. 11

Α. Εκτίμηση μαθητικού πληθυσμού με αναπηρία η/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες  11

1.    Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. 11

2.    Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ανά βαθμίδα εκπαίδευσης  12

3.    Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ανά φύλο. 13

4.    Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ανά περιφέρεια. 13

Β. Μαθητικός πληθυσμός με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε ειδικά και γενικά σχολεία  15

1.    Κατανομή μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στη γενική και στην ειδική εκπαίδευση ανά βαθμίδα εκπαίδευσης. 15

2.    Μαθητικός πληθυσμός με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης (ΣΜΕΑΕ) 16

2.1      Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε ΣΜΕΑΕ στις 13 περιφέρειες της χώρας  16

2.2      Μαθητές σε σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης (ΣΜΕΑΕ) ανά φύλο και τύπο σχολικής μονάδας. 18

2.3      Μαθητές σε σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης (ΣΜΕΑΕ) ανά κατηγορία αναπηρίας ή ειδικής εκπαιδευτικής ανάγκης. 19

2.4      Στελέχωση με προσωπικό των σχολικών μονάδων ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης (ΣΜΕΑΕ) 20

3.    Μαθητικός πληθυσμός με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που φοιτούν σε σχολικές μονάδες της γενικής εκπαίδευσης. 22

3.1      Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που φοιτούν σε γενικά σχολεία στις 13 περιφέρειες της χώρας. 22

3.2      Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και ποσοστό μαθητών που λαμβάνουν εξειδικευμένη υποστήριξη ανά περιφέρεια. 22

3.3      Είδος εκπαιδευτικής υποστήριξης και βαθμίδα εκπαίδευσης. 23

3.4      Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (επίσημη αξιολόγηση) σε γενικά σχολεία και είδος εξειδικευμένης υποστήριξης που λαμβάνουν στις 13 περιφέρειες της χώρας. 25

3.5      Μαθητές με και χωρίς επίσημη αξιολόγηση / γνωμάτευση που υποστηρίζονται σε τμήματα ένταξης  27

3.6      Αναλογία μαθητών (με και χωρίς γνωμάτευση) ανά τμήμα ένταξης και περιφέρεια. 28

3.7      Αναλογία μαθητών (με και χωρίς γνωμάτευση) ανά εκπαιδευτικό στα τμήματα ένταξης και περιφέρεια  30

3.8      Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και παράλληλη στήριξη  31

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΗΣΕΙΣ. 32

Προσβάσιμο αρχείο Microsoft Word (*.docx) Το παρόν αρχείο ελέγχθηκε με το εργαλείο Microsoft Accessibility Checker και δε βρέθηκαν θέματα προσβασιμότητας. Τα άτομα με αναπηρία δε θα αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην ανάγνωσή του.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το 5^ο κατά σειρά δελτίο του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας έχει ως αντικείμενο την εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.

Η προώθηση και περιφρούρηση του δικαιώματος των παιδιών και των ατόμων με αναπηρία σε ποιοτική και ισότιμη εκπαίδευση αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα για την Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ). Η εκπαίδευση δεν αποτελεί μόνο ένα θεμελιώδες δικαίωμα, αλλά και σημαντικό καταλύτη για την εκπλήρωση πολλών άλλων ανθρώπινων δικαιωμάτων, του δικαιώματος στην εργασία, σε ένα αποδεκτό επίπεδο διαβίωσης, στη συμμετοχή στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή, στην άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων. Για τα άτομα με αναπηρία η εκπαίδευση έχει πρόσθετη σημασία, ασκώντας καθοριστικό αντίκτυπο στην αυτονομία και την ανεξαρτησία τους, στη δυνατότητά τους να ζήσουν μια ζωή με αξιοπρέπεια και αυτο-καθορισμό. Από την άποψη αυτή, το δικαίωμα στην εκπαίδευση είναι ίσως το πιο αποτελεσματικό μέσο για την επίτευξη ίσων ευκαιριών για τα άτομα με αναπηρία[1].

Αναγνωρίζοντας τη θεμελιώδη σημασία της εκπαίδευσης στην επίτευξη της αρχής της ισότητας, το άρθρο 24 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (CRPD), δεσμεύει τα συμβαλλόμενα κράτη να διασφαλίσουν ένα εκπαιδευτικό σύστημα ένταξης, το οποίο θα επιτρέπει την ανεμπόδιστη άσκηση του δικαιώματος των ατόμων με αναπηρία, σε ισότιμη, ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευση.

Αναλυτικότερα, το άρθρο 24 απαιτεί την πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία σε δωρεάν πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στις κοινότητες που ζουν, και απαγορεύει ρητώς τον αποκλεισμό των μαθητών[2]/ατόμων με αναπηρία από το γενικό εκπαιδευτικό σύστημα.

Μεταξύ των υποχρεώσεων που θέτει στα κράτη, το άρθρο 24 επιτάσσει: την παροχή εύλογων προσαρμογών, την παροχή εξειδικευμένης και εξατομικευμένης υποστήριξης στους μαθητές με αναπηρία εντός του γενικού εκπαιδευτικού συστήματος, την εκπαίδευση αυτών σε δεξιότητες ζωής, την εκπαίδευση και τη διδασκαλία σε γλώσσες και τρόπους επικοινωνίας που μπορούν τα άτομα με αναπηρία να κατανοήσουν, τη διαμόρφωση ενός εκπαιδευτικού περιβάλλοντος που θα μεγιστοποιεί την ακαδημαϊκή και κοινωνική ανάπτυξη των μαθητών με αναπηρία. Τα κράτη καλούνται επίσης να διασφαλίζουν ότι τα άτομα με αναπηρία έχουν πρόσβαση στη γενική τριτοβάθμια εκπαίδευση, στην τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση, στην εκπαίδευση ενηλίκων και στη διά βίου μάθηση, χωρίς διάκριση και σε ίση βάση με τους άλλους.

Επιπροσθέτως, η Σύμβαση ορίζει ως αναγκαία προϋπόθεση για την υλοποίηση των απαιτήσεων του άρθρου 24, την εκπαίδευση και κατάρτιση των εκπαιδευτικών ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις διαφοροποιημένες ανάγκες και την ποικιλομορφία όλων των μαθητών, και πιο συγκεκριμένα και των μαθητών με αναπηρία.

Γίνεται αντιληπτό από τα παραπάνω ότι, ζητούμενο είναι ένας σταδιακός μετασχηματισμός του εκπαιδευτικού συστήματος, μια εξελικτική πορεία προς τη πραγμάτωση ενός «σχολείου για όλους», ικανού να ανταποκρίνεται θετικά στην ποικιλομορφία του μαθητικού πληθυσμού, αφαιρώντας όλα τα εμπόδια που δυσχεραίνουν την πρόσβαση σε ισότιμη και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευση.

Στο γενικό σχόλιο που δημοσίευσε η Επιτροπή του Ο.Η.Ε. για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία αναφορικά με την εφαρμογή του άρθρου 24 (CRPD/C/GC/4), επισημαίνει ως ένα από τα βασικότερα εμπόδια την έλλειψη αξιόπιστων στατικών δεδομένων για την παρακολούθηση και αξιολόγηση των εκπαιδευτικών πολιτικών και πρακτικών. Σύμφωνα με την Επιτροπή, η εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία πρέπει να παρακολουθείται και να αξιολογείται, ώστε να διασφαλίζεται ότι προωθείται η πλήρης ένταξη και όχι η προσχηματική ενσωμάτωση στο γενικό εκπαιδευτικό σύστημα.

Το «Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας» έχει ορίσει τον τομέα της εκπαίδευσης ως βασική προτεραιότητα στην ερευνητική του ατζέντα, εστιάζοντας κυρίως στα εμπόδια και τους φραγμούς που αντιμετωπίζουν τα παιδιά και τα άτομα με αναπηρία κατά την άσκηση των δικαιωμάτων τους. Στο πλαίσιο αυτό, το «Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας» της Ε.Σ.Α.μεΑ. έχει συνάψει συνεργασίες με φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της εκπαιδευτικής έρευνας και εκπαιδευτικής πολιτικής[3], αλλά και τελεί σε σταθερή συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων και με την Ελληνική Στατιστική Αρχή, ώστε αφενός να λαμβάνει έγκαιρα τα παραγόμενα στοιχεία για την εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία, και αφετέρου να πραγματοποιεί παρεμβάσεις και προτάσεις για τη βελτίωση και τον εμπλουτισμό τους.

Η συλλογή στατιστικών δεδομένων για τους μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στη χώρα μας βρίσκεται σε πρωτόλειο στάδιο. Είναι ωστόσο θετικό το γεγονός ότι εντός του 2018 είχαμε για πρώτη φορά στη διάθεση μας δεδομένα για τους μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που φοιτούν στα γενικά σχολεία (στοιχεία του πληροφοριακού συστήματος My-School). Τα προηγούμενα έτη, τα μόνο διαθέσιμα στοιχεία περιορίζονταν στο μαθητικό πληθυσμό των ειδικών σχολείων, αποκλείοντας κάθε δυνατότητα σχεδιασμού και παρακολούθησης τεκμηριωμένων πολιτικών για την ενταξιακή εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία.

Τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό μέσω του παρόντος δελτίου στατιστικής πληροφόρησης, επιτρέποντας μας να σκιαγραφήσουμε μια πρώτη εικόνα για τον συνολικό πληθυσμό των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, για το είδος της υποστήριξης που λαμβάνουν ή δεν λαμβάνουν, για την επάρκεια του εκπαιδευτικού προσωπικού καθώς και για τις γεωγραφικές διαφοροποιήσεις και ανισότητες που διαπιστώνονται στις υπό εξέταση μεταβλητές. Έχουμε πολύ δρόμο ακόμα να διανύσουμε αφού οι ελλείψεις σε δεδομένα εξακολουθούν να είναι μεγάλες[4].

Ως εκ τούτου, το παρόν δελτίο φιλοδοξεί να παρέχει μια αρχική αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης βάσει των πλέον πρόσφατων δεδομένων, αποτελώντας τη βάση για περαιτέρω έρευνα, αλλά και για συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς ώστε να εμπλουτιστεί η συλλογή στοιχείων με σκοπό τη συστηματική παρακολούθηση αυτής την μακράς μετάβασης σε ένα «σχολείο για όλους» τους μαθητές.

ΒΑΣΙΚΑ ΕΥΡΥΜΑΤΑ

Σύμφωνα με την εκτίμηση του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας, ο μαθητικός πληθυσμός με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (με επίσημη αξιολόγηση/γνωμάτευση), ανέρχεται το σχολικό έτος 2017-18 σε 90.743 μαθητές. Το 70% αυτών των μαθητών είναι αγόρια. Οι μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες αποτελούν το 6.3% του συνολικού μαθητικού πληθυσμού της χώρας και στη μεγάλη πλειονότητά τους, σε ποσοστό 88%, φοιτούν σε γενικά σχολεία της α/βαθμίας και της β/βαθμιας εκπαίδευσης.

Πιο αναλυτικά, ορισμένα βασικά ευρήματα είναι τα εξής:

-        Ο μαθητικός πληθυσμός των ειδικών σχολείων ανέρχεται σε 10.809 μαθητές και αποτελείται κυρίως από: μαθητές με νοητική αναπηρία σε ποσοστό 36.3%, μαθητές με αυτισμό (29.9%) και μαθητές με πολλαπλές αναπηρίες (13.7%).

-        Σε γενικά σχολεία φοιτούν 79.934 με επίσημη αξιολόγηση/γνωμάτευση αναπηρίας ή/και ειδικής εκπαιδευτικής ανάγκης.

-        Το 57.3% των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (με γνωμάτευση) στα γενικά σχολεία δεν λαμβάνουν εξειδικευμένη υποστήριξη, παρά υποστηρίζονται μόνο από τον εκπαιδευτικό της γενικής τάξης.

-        Ο αριθμός των μαθητών που λαμβάνει εξειδικευμένη υποστήριξη περιορίζεται δραματικά κατά το πέρασμα από την πρωτοβάθμια στη κατώτερη δευτεροβάθμια και εν τέλει στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπου ποσοστό μαθητών άνω του 90% φοιτούν υποστηριζόμενοι μόνο από τους εκπαιδευτικούς της τάξης.

-        Σε τμήματα ένταξης (Τ.Ε) φοιτούν το 32% των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, και μόνο το 7% των μαθητών Ε.Α.Ε. υποστηρίζεται με παράλληλη στήριξη.

-        Στα τμήματα ένταξης της χώρας φοίτησαν συνολικά 39.440, εκ των οποίων επίσημη αξιολόγηση/γνωμάτευση είχαν μόνο οι 25.542 μαθητές, ενώ το υπόλοιπο 35% των μαθητών των Τ.Ε. φοίτησαν χωρίς γνωμάτευση.

-        Το 78% των μαθητών που έλαβαν παράλληλη στήριξη, υποστηρίχθηκαν λιγότερο από 20 ώρες την εβδομάδα, ενώ κατά το έτος αναφοράς υπολογίζεται ότι 717 μαθητές παρότι είχαν λάβει έγκριση, εν τέλει δεν υποστηρίχθηκαν με παράλληλη στήριξη.

Στα σημαντικά ευρήματα της έρευνας συγκαταλέγονται οι μεγάλες περιφερειακές διαφορές που διαπιστώθηκαν στα υπό εξέταση μεγέθη. Ορισμένα βασικά ευρήματα ανά περιφέρεια τα οποία χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης στο πλαίσιο της περιφερειακής εξειδίκευσης των εκπαιδευτικών πολιτικών ένταξης παρουσιάζονται συνοπτικά στον ακόλουθο πίνακα.

Πίνακας 1

	Top 3 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΜΕ ΥΨΗΛΟΤΕΡΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΑΘΗΤΩΝ Ε.Α.Ε. ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ	Bottom 3 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΜΕ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΑΘΗΤΩΝ Ε.Α.Ε. ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ[5]	Top 3 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΜΕ ΥΨΗΛΟΤΕΡΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΑΘΗΤΩΝ Ε.Α.Ε. ΣΕ ΕΙΔΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ	Bottom 3 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΜΕ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΑΘΗΤΩΝ Ε.Α.Ε. ΠΟΥ ΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ (ΕΚΤΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ)	Bottom 3 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΜΕ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΟ ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΑΘΗΤΩΝ Ε.Α.Ε ΠΟΥ ΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ (ΠΑΡ. ΣΤΗΡΙΞΗ, ΣΧ.ΝΟΣΗΛΕΥΤΗΣ, ΕΙΔ. ΒΟΗΘΗΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΚΤΛ)	Top 3 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΜΕ ΠΟΛΥΠΛΥΘΕΣΤΕΡΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΕΝΤΑΞΗΣ
ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ			Χ
ΑΤΤΙΚΗΣ	Χ			Χ		Χ
ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ	Χ				Χ
ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ				Χ
ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
ΗΠΕΙΡΟΥ		Χ	Χ
ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ		Χ	Χ
ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ					Χ
ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
ΚΡΗΤΗΣ	Χ					Χ
ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ					Χ	Χ
ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ		Χ
ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ				Χ

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Οι σύγχρονες παιδαγωγικές προσεγγίσεις επισημαίνουν τα πολλαπλά της οφέλη της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης, τόσο για τους μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες όσο και για τους μαθητές χωρίς αναπηρία. Η μετάβαση από τη διαχωρισμένη ειδική αγωγή και εκπαίδευση στην συμπεριληπτική εκπαίδευση, η οποία επιτάσσεται ρητώς από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (2006) που κυρώθηκε από το ελληνικό κοινοβούλιο με τον νόμο ν. 4074/2012, επιχειρείται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα με αργά και κυρίως με αποσπασματικά βήματα.

Τα στοιχεία που φέρνουμε στη δημοσιότητα καθιστούν ορατή τη μεγάλη κατηγορία μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (90.743 μαθητές) που αποτελούν το 6.3% του συνολικού μαθητικού πληθυσμού της χώρας, με τη μεγάλη πλειονότητα αυτών των μαθητών να φοιτούν σε γενικά σχολεία.

Ωστόσο, γίνεται σαφές ότι η de facto εγγραφή των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στα γενικά σχολεία δεν συνιστά ουσιαστική ένταξη τους σε ένα συμπεριληπτικό εκπαιδευτικό σύστημα.

Είναι πολύ ανησυχητικά τα ποσοστά μαθητών που παρότι φοιτούν σε γενικά σχολεία δεν λαμβάνουν καμία εξειδικευμένη υποστήριξη, αλλά και τα ποσοστά αυτών που είτε εντάσσονται σε πολυπληθή και ετερόκλητα τμήματα ένταξης, τα οποία λειτουργούν σε πολλές περιπτώσεις ως ο «καιάδας» των γενικών σχολείων, είτε λαμβάνουν μόνο μερικώς εξατομικευμένη υποστήριξη η οποία δεν καλύπτει τις πραγματικές ανάγκες των μαθητών.

Παράλληλα η ανεπάρκεια στην λειτουργία και την στελέχωση των ΚΕΣΥ (Κέντρα Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης) δημιουργεί σοβαρές καθυστερήσεις και προβλήματα στις διαδικασίες αξιολόγησης και υποστήριξης των μαθητών, οι οποίες επιβεβαιώνονται στο παρόν από τον υψηλό αριθμό μαθητών που φοιτούν σε Τ.Ε. χωρίς να φέρουν επίσημη αξιολόγηση/γνωμάτευση.

Δυστυχώς τα στοιχεία υποδεικνύουν επίσης ότι η πλειονότητα των μέτρων που λαμβάνονται προς την κατεύθυνση της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης περιορίζονται ως επί το πλείστον στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, γεγονός που όχι μόνο δεν εξασφαλίζει τη σχολική εξέλιξη των μαθητών με αναπηρία, επιτείνοντας τη σχολική διαρροή, αλλά και κυρίως αναχαιτίζει την πραγματική δυνατότητα κοινωνικής και επαγγελματικής ένταξης στο μέλλον.

Ταυτόχρονα, ένα τμήμα του πληθυσμού των μαθητών που αντιμετωπίζουν σοβαρές αναπηρίες, μαθητές δηλαδή περισσότερο εκτεθειμένοι στον κοινωνικό αποκλεισμό, εξακολουθούν να φοιτούν στα αυστηρώς διαχωρισμένα πλαίσια εκπαίδευσης των ειδικών σχολείων, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι ο πληθυσμός των ειδικών σχολείων αντί να μειώνεται, αυξάνεται τα τελευταία χρόνια.

Όλα αυτά απαιτούν γενναία αναδιοργάνωση της εκπαίδευσης και ριζικές τομές στη βάση εθνικού σχεδίου δράσης για την ουσιαστική μετάβαση σε ένα σχολείο για όλους τους μαθητές. Ένα σχέδιο δράσης, στη βάση τεκμηριωμένης ανάλυσης και αξιόπιστων δεδομένων, με σαφές χρονοδιάγραμμα και σχέδιο χρηματοδότησης. Ένα τέτοιο σχέδιο οφείλει να καθορίζει εθνικές προτεραιότητες, στόχους και δράσεις, σε συμφωνία με το σύνταγμα της χώρας, το άρθρο 24 της Σύμβασης των Η.Ε., αλλά και με τον στόχο 4 της Ατζέντας 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη[6].

Απαιτείται ως εκ τούτου ευρύς κοινωνικός διάλογος για την εκπαίδευση, με τη συμβολή όλων των εμπλεκομένων μερών, ιδίως δε των αναπηρικών οργανώσεων και των οργανώσεων γονέων/κηδεμόνων ατόμων με αναπηρία.

Βασικές προτεραιότητες σε ένα σχέδιο δράσης για την εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία, έχουν ήδη καθοριστεί από την μεριά της Ε.Σ.Α.μεΑ. στο πλαίσιο του Ολοκληρωμένου Εθνικού Προγράμματος για την εφαρμογή της Σύμβασης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους[7], που κατέθεσε η Ε.Σ.Α.μεΑ. και οι οργανώσεις μέλη της στον πρωθυπουργό της χώρας. Αυτές οι προτεραιότητες είναι οι εξής:

·                     η εξασφάλιση δωρεάν ποιοτικής προσχολικής, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για όλα τα παιδιά με αναπηρία με ρητή απαγόρευση του αποκλεισμού τους από το γενικό εκπαιδευτικό σύστημα,

·                     η καθολική προσβασιμότητα των σχολείων, του εκπαιδευτικού και εποπτικού υλικού και των διδακτικών μεθόδων (για εξατομικευμένη διδασκαλία) και διαδικασιών, η εξασφάλιση της παροχής των εύλογων προσαρμογών (περιλαμβανομένης της μεταφοράς των μαθητών),

·                     η ενίσχυση της παρεχόμενης γενικής και ειδικής υποστήριξης των μαθητών με αναπηρία εντός του γενικού σχολείου,

·                     η εκπαίδευση, κατάρτιση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών ώστε να μπορούν να ανταποκρίνονται στις διαφοροποιημένες ανάγκες όλων των μαθητών, ειδικότερα των μαθητών με αναπηρία,

·                     η διασφάλιση της πρόσβασης στη γενική τριτοβάθμια εκπαίδευση, στην τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση, στην εκπαίδευση ενηλίκων και στη δια βίου μάθηση, χωρίς διάκριση και σε ίση βάση με τους άλλους.

Τέλος είναι ευνόητο ότι για την υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης, θα πρέπει να διασφαλιστεί σημαντική αύξηση της χρηματοδότησης για την συμπεριληπτική εκπαίδευση από μόνιμες και σταθερές πηγές.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΥΡΥΜΑΤΩΝ

Α. Εκτίμηση μαθητικού πληθυσμού με αναπηρία η/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες

Το σχολικό έτος 2017-18[8] ο συνολικός μαθητικός πληθυσμός της χωράς που φοίτησε στην γενική και ειδική πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση ανήλθε σε 1.429.147[9].

Δεδομένου ότι έως σήμερα δεν έχουν δημοσιευτεί στοιχεία από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων ή από τα ΚΕΣΥ αναφορικά με το συνολικό πλήθος των μαθητών με αναπηρία ή και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, καταλήγουμε σε μια εκτίμηση, προσεγγίζοντας έμμεσα το πλήθος των μαθητών αυτών, συνυπολογίζοντας τις εξής κατηγορίες μαθητών:

·           μαθητές που φοιτούν σε ΣΜΕΑΕ (Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης),

·           μαθητές που φοιτούν σε γενικά σχολεία με παράλληλη στήριξη,

·           μαθητές που φοιτούν σε τμήματα ένταξης γενικών σχολείων και έχουν επίσημη γνωμάτευση[10],

·           μαθητές που φοιτούν σε γενικά σχολεία και λαμβάνουν υποστήριξη από σχολικό νοσηλευτή,

·           μαθητές που φοιτούν σε γενικά σχολεία και λαμβάνουν υποστήριξη από ειδικό βοηθητικό προσωπικό ή από ειδικό βοηθό που διαθέτει η οικογένεια,

·           μαθητές που φοιτούν σε γενικά σχολεία, έχουν επίσημη διάγνωση και υποστηρίζονται μόνο από τον εκπαιδευτικό της τάξης,

·           μαθητές που λαμβάνουν κατ’ οίκον διδασκαλία.

1. Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες

Βάσει των παραπάνω υπολογίστηκε ότι ο μαθητικός πληθυσμός με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (με επίσημη γνωμάτευση), ανέρχεται σε 90.743 μαθητές, αποτελώντας το 6.3% του συνολικού πλήθους των μαθητών.

Πίνακας 2: ΜΑΘΗΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (ΣΧ. ΕΤΟΥΣ 2017-18)
ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ/ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ

Μαθητικός πληθυσμός σχολικού έτους 2017-18	1.429.147
Εκτίμηση αριθμού μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες για το έτος 2017-18	90.743
Ποσοστιαία αναλογία	6,3%

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ ΜySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

Ωστόσο, το πραγματικό πλήθος των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες αναμένεται να είναι μεγαλύτερο, καθώς δεν έχουν υπολογιστεί στην παραπάνω εκτίμηση οι μαθητές που φοιτούν σε τμήματα ένταξης χωρίς -προς το παρόν τουλάχιστον- να φέρουν επίσημη γνωμάτευση (βλ. ενότητα 3.5). Για λόγους μεθοδολογικής σαφήνειας και αξιοπιστίας, δεδομένου ότι δεν έχουμε ξεκάθαρη εικόνα για τις αιτίες που οι εν λόγω μαθητές έχουν παραπεμφθεί σε Τ.Ε., δεν περιλαμβάνονται στις εκτιμήσεις του δελτίου.

2. Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ανά βαθμίδα εκπαίδευσης

Το 4.7% των μαθητών με αναπηρία φοιτούν σε γενικά και ειδικά νηπιαγωγεία, το 36.8% σε δημοτικά σχολεία γενικής και ειδικής εκπαίδευσης ενώ το μεγαλύτερο τμήμα των μαθητών αυτών, το 58.4%, εντάσσεται στην κατώτερη και ανώτερη (γενική, ειδική, επαγγελματική) δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Πίνακας 3: ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ Η/ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ
ΑΝΑΓΚΕΣ -ΜΕ ΓΝΩΜΑΤΕΥΣΗ (Σχ. Έτος 2017-18)

ΒΑΘΜΙΔΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ	ΜΑΘΗΤΕΣ	%
Προσχολική εκπαίδευση (Υποχρεωτικής φοίτησης)	4.288	4,7%
Πρωτοβάθμια Δημοτική Εκπαίδευση	33.420	36,8%
Κατώτερη και ανώτερη δευτεροβάθμια	53.035	58,4%
Σύνολο Μαθητών με Αναπηρία ή/και Ε.Ε.Α.	90.743	100%

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

3. Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ανά φύλο

Από το συνολικό πλήθος των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες το 70% είναι αγόρια. Ειδικότερα από τους 90.743 μαθητές, οι 62.980 είναι αγόρια και οι 27.763 είναι κορίτσια.

Η αναλογία μαθητών με αναπηρία/ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες προς το σύνολο του μαθητικού πληθυσμού είναι σημαντικά υψηλότερη στα αγόρια όπου φτάνει στο 9.1%, ενώ στα κορίτσια ανέρχεται σε 3.8% του συνόλου των μαθητριών.

Γράφημα 1: ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑ/ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ
ΑΝΑΓΚΕΣ ΑΝΑ ΦΥΛΟ (Σχ. Έτος 2017-2018)

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

4. Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ανά περιφέρεια

Αναλύοντας τον δείκτη «αναλογία μαθητών με αναπηρία ή/και Ε.Ε.Α.» ανά περιφέρεια διαπιστώνονται διαφοροποιήσεις στις συγκεντρώσεις μαθητών της ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης, με τις υψηλότερες συγκεντρώσεις να σημειώνονται στη νησιωτική χώρα και στην Αττική. Στην περιφέρεια Βορείου Αιγαίου σημειώνεται το μεγαλύτερο ποσοστό μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (7.7%), ενώ ακολουθεί η Κρήτη (7.3%) και η Αττική (7.2%).

Γράφημα 2: ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ Ε.Α.Ε. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (Σχ. Έτος 2017-2018)

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

Αυτές οι διαφοροποιήσεις χρειάζεται να διερευνηθούν περαιτέρω ώστε να αποσαφηνιστεί εάν οφείλονται σε πραγματικές διαφορές μεταξύ των γεωγραφικών περιφερειών αναφορικά με τη συχνότητα εμφάνισης ορισμένων κατηγοριών αναπηρίας ή ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών, ή ενδεχομένως συνδέονται με διαφορές στην πρόσβαση των μαθητών και των οικογενειών τους στο σύστημα αξιολόγησης -πιστοποίησης της αναπηρίας ή των Ε.Ε.Α. (ζητήματα περιφερειακής λειτουργίας και επάρκειας των ΚΕΣΥ) και στις υποστηρικτικές υπηρεσίες ή ακόμα να οφείλονται σε τοπικές ιδιαιτερότητες ως προς την κουλτούρα, τις στάσεις και τις αντιλήψεις σχετικά με την αναπηρία ή τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.

Β. Μαθητικός πληθυσμός με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε ειδικά και γενικά σχολεία

1.    Κατανομή μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στη γενική και στην ειδική εκπαίδευση ανά βαθμίδα εκπαίδευσης

Η πλειονότητα των μαθητών α/βαθμίας και β/βαθμιας εκπαίδευσης με αναπηρία ή/ και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, και ειδικότερα το 88%, φοιτούν σε σχολικές μονάδες της γενικής εκπαίδευσης. Τη σχολική χρονιά 2017-18 φοίτησαν στη γενική πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση 79.934 μαθητές με αναπηρία ή και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, ενώ σε ειδικά σχολεία φοίτησαν 10.809 μαθητές. Ανά βαθμίδα εκπαίδευσης, η αναλογία παραμένει σχεδόν αμετάβλητη, καθώς σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες πάνω από τους 8 στους 10 μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες φοιτούν σε γενικά σχολεία.

Γράφημα 3: ΠΛΗΘΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ Η/ΚΑΙ Ε.Ε.Α. ΣΕ ΓΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΑΝΑ ΒΑΘΜΙΔΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ (Σχ. Έτος 2017-18)

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

2.    Μαθητικός πληθυσμός με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης (ΣΜΕΑΕ)

Στη συνέχεια εξετάζεται η κατανομή των 10.809 μαθητών που φοίτησαν σε σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2017-18, ως προς την περιφέρεια, τον τύπο σχολείου, καθώς και την κατηγορία της αναπηρίας/ειδικής εκπαιδευτικής ανάγκης.

Να σημειωθεί ότι η κατανομή μαθητών ανά φύλο είναι η ίδια με αυτή που διαπιστώθηκε στο σύνολο των μαθητών με αναπηρία ή/και Ε.Ε.Α. καθώς περίπου οι 7 στους 10 μαθητές που παρακολουθούν ειδικά σχολεία είναι αγόρια.

2.1         Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε ΣΜΕΑΕ στις 13 περιφέρειες της χώρας

Ο μαθητικός πληθυσμός που φοιτά σε ειδικά σχολεία κατανέμεται στις 13 περιφέρειες της χώρας κατά αναλογία με την κατανομή του γενικού μαθητικού πληθυσμού στις γεωγραφικές περιφέρειες. Συνεπώς η μεγάλη πλειονότητα των μαθητών φοιτούν σε ειδικά σχολεία που συγκεντρώνονται στην περιφέρεια Αττικής (34.8%) και δευτερευόντως στην Κεντρική Μακεδονία (17.3%).

Αξίζει ωστόσο να γίνει αναφορά στην Περιφέρεια που σημειώνει το τρίτο μεγαλύτερο ποσοστό του μαθητικού πληθυσμού των ειδικών σχολείων, αυτήν της Δυτικής Ελλάδας όπου διαπιστώνεται σχετικά μεγαλύτερο πλήθος μαθητών ειδικών σχολείων σε σύγκριση με το συνολικό πλήθος των μαθητών της περιφέρειας (8.2% των μαθητών ΣΜΕΑΕ της χώρας φοιτούν στην Δυτική Ελλάδα, ενώ από τον συνολικό πληθυσμό των μαθητών συγκεντρώνεται το 6.3% στην συγκεκριμένη περιφέρεια).

Γράφημα 4: ΠΛΗΘΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΠΟΥ ΦΟΙΤΟΥΝ ΣΕ ΕΙΔΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΣΤΙΣ 13 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (ΣΧ. ΕΤΟΣ 2017-18)

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

Ως ποσοστό επί του μαθητικού πληθυσμού με διαγνωσμένη αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, το ποσοστό των μαθητών που φοιτούν σε ειδικά σχολεία, είναι υψηλότερο στις Περιφέρειες Θεσσαλίας, Ανατολικής Μακεδονίας/Θράκης, Ηπείρου, Δυτικής Ελλάδας και Στερεάς Ελλάδας. Ενδιαφέρουσα είναι η διαπίστωση ότι οι συγκεκριμένες Περιφέρειες σημειώνουν ταυτόχρονα χαμηλότερα ποσοστά μαθητών με αναπηρία ή/και Ε.Ε.Α. ως προς το σύνολο του μαθητικού πληθυσμού τους.

Γράφημα 5: ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΕ ΕΙΔΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΜΑΘΗΤΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ Η/ΚΑΙ Ε.Ε.Α. (ΣΧ.ΕΤΟΣ 2017-18)

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
 Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

2.2        Μαθητές σε σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης (ΣΜΕΑΕ) ανά φύλο και τύπο σχολικής μονάδας

Οι μαθητές που φοιτούν σε ειδικά σχολεία συγκεντρώνονται σε ποσοστό 38.2% σε ειδικά δημοτικά, ενώ το 56% φοιτούν σε σχολεία της κατώτερης και ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Πίνακας 4: ΜΑΘΗΤΕΣ ΣΕ ΣΜΕΑΕ ΚΑΙ ΤΥΠΟΣ ΜΟΝΑΔΑΣ (ΣΧ.ΕΤΟΣ 2017-2018)

ΤΥΠΟΣ ΣΧ. ΜΟΝΑΔΑΣ	ΠΛΗΘΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ	%
Γυμνάσιο Ειδικής Αγωγής	224	2,1%
Γυμνάσιο Ειδικής Αγωγής με Λυκειακές Τάξεις	24	0,2%
ΕΕΕΕΚ	3.148	29,1%
Ειδικό Επαγγελματικό Γυμνάσιο	44	0,4%
Ειδικό Επαγγελματικό Λύκειο	159	1,5%
Ενιαίο Ειδικό Επαγγελματικό Γυμνάσιο - Λύκειο	2.383	22,0%
Λύκειο Ειδικής Αγωγής	101	0,9%
Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο Ειδικής Αγωγής	4.118	38,1%
Ολοήμερο Νηπιαγωγείο Ειδικής Αγωγής	592	5,5%
Ολοήμερο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Ειδικής Αγωγής (ενταγμένο στο Πανεπιστήμιο)	16	0,1%
ΣΥΝΟΛΟ	10.809	100%

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

2.3        Μαθητές σε σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης (ΣΜΕΑΕ) ανά κατηγορία αναπηρίας ή ειδικής εκπαιδευτικής ανάγκης

Σχετικά με την κατηγορία της αναπηρίας ή/και της ειδικής εκπαιδευτικής ανάγκης των μαθητών που φοιτούν σε ειδικά σχολεία, τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία έχουν ως έτος αναφοράς το σχολικό έτος 2016-2017. Σύμφωνα με τα δεδομένα που έχει δημοσιεύσει η Ελληνική Στατιστική Αρχή, ο μαθητικός πληθυσμός των ΣΜΕΑΕ αποτελείται κυρίως από μαθητές με νοητική υστέρηση σε ποσοστό 36.3%, μαθητές με αυτισμό (29.9%) και μαθητές με πολλαπλές αναπηρίες (13.7%).

Πίνακας 5: ΜΑΘΗΤΕΣ ΣΕ ΣΜΕΑΕ ΚΑΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ /
ΕΙΔΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΓΚΗΣ (ΣΧ. ΕΤΟΣ 2016-17)

Μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες	538	5,2%
Τυφλοί ή αμβλύωπες	93	0,9%
Κωφοί ή βαρήκοοι	330	3,2%
Με νοητική υστέρηση	3.791	36,3%
Αυτισμό	3.116	29,9%
Κινητικά Προβλήματα	479	4,6%
Συναισθηματικά Κοιν. και Ψυχ.	560	5,4%
ΔΕΠΥ	100	1,0%
Πολλαπλές Αναπηρίες	1.428	13,7%
ΣΥΝΟΛΟ	10.435	100,0%

ΠΗΓΗ: Ελληνική Στατιστική Αρχή, Έρευνα Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (Στοιχεία Λήξης Έτους 2016-17) / Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας -ΕΣΑμεΑ

2.4        Στελέχωση με προσωπικό των σχολικών μονάδων ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης (ΣΜΕΑΕ)

Η αναλογία των μαθητών προς το σύνολο του προσωπικό που διαθέτουν οι σχολικές μονάδες ΕΑΕ, αποτελεί έναν γενικό δείκτη επάρκειας των παρεχόμενων υπηρεσιών. Στο πλαίσιο του παρόντος, ως μια πρώτη αποτύπωση της κατάστασης, εξετάζεται η αναλογία μαθητών προς το σύνολο του προσωπικού (συμπεριλαμβάνοντάς το εκπαιδευτικό/διδακτικό προσωπικό, καθώς και το ειδικό εκπαιδευτικό, βοηθητικό και το διοικητικό προσωπικό των σχολικών μονάδων) για το έτος αναφοράς 2017-18, καθώς και για το σχολικό έτος 2015-16 ώστε να υπάρχει μια βάση σύγκρισης των τιμών του δείκτη. Από το γράφημα φαίνεται ότι η αναλογία μαθητών προς το προσωπικό των ΣΜΕΑΕ παρουσιάζει βελτίωση κατά τη διετία που εξετάζουμε 2016-2018, καθώς σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες το πλήθος των μαθητών που αναλογούν σε κάθε άτομο του προσωπικού των ΣΜΕΑΕ μειώθηκε κατά την περίοδο αναφοράς. Σε απόλυτους αριθμούς, μεταξύ των ετών 2015-16 και 2017-18, το προσωπικό των ΣΜΕΑΕ αυξήθηκε από 5.253 υπαλλήλους σε 6.232.

Επιπροσθέτως, από τον γενικό αυτό δείκτη εξάγουμε το συμπέρασμα ότι η αναλογία μαθητών προς το προσωπικό που στελεχώνει τις ΣΜΕΑΕ είναι σαφώς καλύτερη στα ειδικά δημοτικά σχολεία σε σύγκριση με τα νηπιαγωγεία και τις σχολικές μονάδες κατώτερης και ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η μεγαλύτερη μεταβολή της αναλογίας σημειώνεται στα νηπιαγωγεία όπου διαπιστώνεται μείωση του δείκτη κατά 0.35 μονάδες ενώ στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση η μεταβολή της αναλογίας είναι λιγότερο σημαντική.

Γράφημα 6: ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΩΝ ΣΜΕΑΕ

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

Πιο αναλυτικά, στο ακόλουθο γράφημα παρουσιάζεται η αναλογία μαθητών / προσωπικού μόνο για το έτος αναφοράς (2017-18) ανά τύπο σχολικής μονάδας.

Γράφημα 7: ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ/ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΣΜΕΑΕ ΑΝΑ ΤΥΠΟ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ (ΣΧ. ΕΤΟΣ 2017-18)

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

3.    Μαθητικός πληθυσμός με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που φοιτούν σε σχολικές μονάδες της γενικής εκπαίδευσης

Σε γενικά σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης όλης της χώρας φοιτούν 79.934 μαθητές με επίσημη αξιολόγηση/γνωμάτευση (αναπηρίας ή ειδικής εκπαιδευτικής ανάγκης).

3.1        Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που φοιτούν σε γενικά σχολεία στις 13 περιφέρειες της χώρας

Γράφημα 8: ΠΛΗΘΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ Η/ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΟΥ ΦΟΙΤΟΥΝ ΣΕ ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ (ΣΧ. ΕΤΟΣ 2017-18)

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

3.2        Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και ποσοστό μαθητών που λαμβάνουν εξειδικευμένη υποστήριξη ανά περιφέρεια

Οι μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που φοιτούν σε σχολεία της γενικής εκπαίδευσης στην πλειονότητα τους λαμβάνουν υποστήριξη μόνο από τον εκπαιδευτικό της γενικής τάξης (57.3%).

Η παροχή εξειδικευμένης υποστήριξης (τμήματα ένταξης, παράλληλη στήριξη, ειδικό βοηθητικό προσωπικό, σχολικός νοσηλευτής, ειδικός βοηθός από την οικογένεια, κατ οίκον διδασκαλία) στους μαθητές που φοιτούν σε γενικά σχολεία παρουσιάζει σημαντική ανισοκατανομή στις περιφέρειες της χώρας (Βλ. Γράφημα 9). Στις περιφέρειες Δυτικής Ελλάδας (32.8%), Αττικής (36.2%) και Στερεάς Ελλάδας (39.4%) διαπιστώνονται τα χαμηλότερα ποσοστά μαθητών που λαμβάνουν κάποια εξειδικευμένη υποστήριξη επί του συνόλου των μαθητών με επίσημη γνωμάτευση αναπηρίας ή ειδικής εκπαιδευτικής ανάγκης στα γενικά σχολεία.

Γράφημα 9: ΜΑΘΗΤΕΣ ΕΑΕ ΠΟΥ ΦΟΙΤΟΥΝ ΣΕ ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΚΑΙ ΛΑΜΒΑΝΟΥΝ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΣΤΙΣ 13 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (ΣΧ. ΕΤΟΣ 2017-18)

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

3.3        Είδος εκπαιδευτικής υποστήριξης και βαθμίδα εκπαίδευσης

Αναλυτικότερα στον ακόλουθο πίνακα παρουσιάζεται ο αριθμός των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ανά βαθμίδα εκπαίδευσης και είδος εκπαιδευτικής υποστήριξης που λαμβάνουν στο γενικό σχολείο.

Πίνακας 6: ΕΙΔΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ Η/ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ (ΕΠΙΣΗΜΗ ΓΝΩΜΑΤΕΥΣΗ) ΑΝΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ
(ΣΧ. ΕΤΟΣ 2017-2018)

ΒΑΘΜΙΔΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ / ΕΙΔΟΣ ΕΚΠ. ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ	Νηπιαγωγεία	Δημοτικά	Γυμνάσια	Λύκεια	Επαγγελματικά Λύκεια	ΣΥΝΟΛΟ ΜΑΘΗΤΩΝ
Παράλληλη Στήριξη	563	3.911	757	216	109	5.556
	15,20%	13,40%	3,00%	1,70%	1,20%	7,00%
Υποστήριξη από τον εκπαιδευτικό της τάξης	1.634	7.308	16.431	11.997	8.400	45.770
	44,20%	25,00%	65,50%	93,60%	92,70%	57,30%
Τμήματα Ένταξης με Κοινό και Εξειδικευμένο Πρόγραμμα (με γνωμάτευση)	918	15.816	7.378	129	510	24.751
	24,80%	54,00%	29,40%	1,00%	5,60%	31,00%
Τμήματα Ένταξης Διευρυμένου Ωραρίου (με γνωμάτευση)		319	149	310	13	791
	0,00%	1,10%	0,60%	2,40%	0,10%	1,00%
Υποστήριξη από Σχολικό Νοσηλευτή	108	427	48	6	3	592
	2,90%	1,50%	0,20%	0,00%	0,00%	0,70%
Υποστήριξη από ειδικό βοηθητικό προσωπικό	180	410	93	51	12	746
	4,90%	1,40%	0,40%	0,40%	0,10%	0,90%
Κατ οίκον διδασκαλία	20	133	98	77	4	332
	0,50%	0,50%	0,40%	0,60%	0,00%	0,40%
Υποστήριξη από ειδικό βοηθό που διαθέτει η οικογένεια	273	962	125	25	11	1.396
	7,40%	3,30%	0,50%	0,20%	0,10%	1,70%
ΣΥΝΟΛΟ ΜΑΘΗΤΩΝ	3.696	29.286	25.079	12.811	9.062	79.934
	100%	100%	100%	100%	100%	100%

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

Σε Τμήματα Ένταξης με Κοινό και Εξειδικευμένο Πρόγραμμα φοιτούν το 31% των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (24.751 μαθητές), και το 7% των μαθητών υποστηρίζεται με παράλληλη στήριξη. Όπως συμπεραίνεται από τα στοιχεία, η παράλληλη στήριξη παρέχεται κυρίως σε μαθητές της προσχολικής και δημοτικής εκπαίδευσης. Ως γενικό συμπέρασμα προκύπτει επίσης ότι ο αριθμός των μαθητών που λαμβάνει εξειδικευμένη υποστήριξη (εκτός της υποστήριξης από τον εκπαιδευτικό της τάξης) περιορίζεται σημαντικά κατά το πέρασμα από την πρωτοβάθμια στη κατώτερη δευτεροβάθμια και ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπου πλέον, ποσοστό μαθητών άνω του 90% φοιτούν υποστηριζόμενοι μόνο από τους εκπαιδευτικούς της γενικής τάξης.

Οι διαφορές ανά βαθμίδα εκπαίδευσης και ανά περιφέρεια σε σχέση με την παροχή εξειδικευμένης υποστήριξης στους μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, θα πρέπει να διερευνηθούν σε σχέση με τις κατηγορίες αναπηρίας και τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που αντιμετωπίζουν οι μαθητές σε κάθε βαθμίδα και περιφέρεια της χώρας. Παρότι η εθνική νομοθεσία προβλέπει τη δυνατότητα φοίτησης μαθητών με ήπιες μαθησιακές δυσκολίες σε τμήματα γενικής τάξης μόνο με την υποστήριξη του εκπαιδευτικού της τάξης, η εν λόγω πρόβλεψη φαίνεται να έχει μετατραπεί σε κανόνα σε αρκετές περιπτώσεις, ενώ παράλληλα εκλείπουν τα αναγκαία δεδομένα ώστε να αξιολογήσουμε τις πραγματικές ανάγκες υποστήριξης αυτών των μαθητών (ανάλογα και με το είδος της αναπηρίας ή της ειδικής εκπαιδευτικής τους ανάγκης).

3.4        Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (επίσημη αξιολόγηση) σε γενικά σχολεία και είδος εξειδικευμένης υποστήριξης που λαμβάνουν στις 13 περιφέρειες της χώρας

Στον Πίνακα 7 παρουσιάζεται η ποσοστιαία κατανομή των διαφορετικών μορφών εξειδικευμένης υποστήριξης στο σύνολο των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες οι οποίοι λαμβάνουν εξειδικευμένη υποστήριξη (εξαιρούνται όσοι υποστηρίζονται μόνο από τον εκπαιδευτικό της τάξης), ανά περιφέρεια.

Πίνακας 7: ΕΙΔΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ Η/ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ (ΕΠΙΣΗΜΗ ΓΝΩΜΑΤΕΥΣΗ) ΑΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ (ΣΧ. ΕΤΟΣ 2017-2018)

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ / ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ	ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ	ΑΤΤΙΚΗΣ	ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ	ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ	ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ	ΗΠΕΙΡΟΥ	ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ	ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ	ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ	ΚΡΗΤΗΣ	ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ	ΠΕΛ/ΝΗΣΟΥ	ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Υποστήριξη με Παράλληλη Στήριξη	12,3%	19,3%	9,2%	10,4%	13,8%	15,4%	11,9%	12,0%	15,8%	19,2%	14,2%	12,6%	21,4%
Υποστήριξη σε Τμήματα Ένταξης με Κοινό και Εξειδικευμένο Πρόγραμμα (με γνωμάτευση)	77,6%	67,0%	86,2%	78,4%	76,4%	76,2%	74,4%	83,4%	73,7%	66,7%	82,7%	79,2%	66,8%
Υποστήριξη σε Τμήματα Ένταξης Διευρυμένου Ωραρίου	0,8%	2,1%	0,3%	3,8%	1,1%	1,0%	1,6%	0,0%	1,4%	8,8%	0,3%	0,7%	2,5%
Υποστήριξη από Σχολικό Νοσηλευτή	2,1%	1,8%	1,2%	2,0%	2,8%	3,5%	1,2%	0,5%	2,1%	1,3%	0,5%	1,8%	1,4%
Υποστήριξη από ειδικό βοηθητικό προσωπικό	2,4%	2,0%	1,4%	1,9%	3,0%	1,1%	3,4%	1,0%	2,8%	2,0%	0,7%	2,8%	3,1%
Κατ οίκον Διδασκαλία	0,8%	1,1%	0,8%	1,3%	0,9%	0,7%	1,4%	0,3%	0,9%	0,8%	0,7%	0,8%	1,2%
Υποστήριξη από ειδικό βοηθό που διαθέτει η οικογένεια	3,9%	6,8%	1,0%	2,1%	2,0%	2,1%	6,1%	2,9%	3,4%	1,1%	0,9%	2,1%	3,7%

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) / Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

Γίνεται φανερό ότι οι διαφοροποιήσεις ανά περιφέρεια ως προς την εξειδικευμένη υποστήριξη που παρέχεται στους μαθητές είναι σημαντικές.

Ειδικότερα, διαπιστώνουμε ότι οι νησιωτικές περιφέρειες (Νοτίου και Βορείου Αιγαίου και Ιονίων Νήσων), καθώς και οι περιφέρειες Δυτικής Ελλάδας και Πελοποννήσου εμφανίζουν τα μεγαλύτερα ποσοστά τοποθέτησης των μαθητών σε τμήματα ένταξης έναντι όλων των άλλων μορφών εξατομικευμένης υποστήριξης.

Οι περιφέρειες με το μεγαλύτερο ποσοστό μαθητών που υποστηρίζονται με παράλληλη στήριξη είναι η Στερεά Ελλάδα (21.4%), η Αττική (19.3%) και η Κρήτη (19.2%).

Αξίζει επίσης να αναφερθεί το εύρημα ότι στην Αττική αλλά και στη Θεσσαλία εμφανίζονται σημαντικά υψηλότερα ποσοστά μαθητών που υποστηρίζονται με ειδικό βοηθό που διαθέτουν οι οικογένειες (6,8% & 6,1% αντιστοίχως) σε σύγκριση με τις υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας.

3.5        Μαθητές με και χωρίς επίσημη αξιολόγηση / γνωμάτευση που υποστηρίζονται σε τμήματα ένταξης

Στα τμήματα ένταξης της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης φοιτούν μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες οι οποίοι φέρουν επίσημη αξιολόγηση/γνωμάτευση από το ΚΕΣΥ ή άλλον δημόσιο πιστοποιημένο φορέα, αλλά και μαθητές χωρίς γνωμάτευση που πιθανόν αντιμετωπίζουν δυσκολίες ένταξης στο γενικό τμήμα. Οι μαθητές αυτοί φοιτούν σε τμήματα ένταξης με τη σύμφωνη γνώμη του Συντονιστή Ειδικής αγωγής και ενταξιακής εκπαίδευσης καθώς και του γονέα/κηδεμόνα τους.

Προκειμένου να διασφαλιστεί μια αξιόπιστη μεθοδολογική προσέγγιση έχουν ληφθεί υπόψη κατά τον υπολογισμό των μαθητών με αναπηρία η/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες αποκλειστικά οι μαθητές που φέρουν επίσημη γνωμάτευση, καθότι δεν υπάρχουν γνωστά δεδομένα σχετικά με τις κατηγορίες και τις δυσκολίες των μαθητών που υποστηρίζονται στα τμήματα ένταξης χωρίς να έχουν λάβει γνωμάτευση. Ποιοτικά δεδομένα που έχει στη διάθεση του το Παρατηρητήριο οδηγούν στην υπόθεση ότι το μεγαλύτερο τμήμα των μαθητών που φοιτούν σε Τ.Ε. χωρίς γνωμάτευση είναι πράγματι μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, που λόγω κυρίως των μεγάλων καθυστερήσεων στις διαδικασίες αξιολόγησης/διάγνωσης των ΚΕΣΥ (έως και 2 χρόνια σε ορισμένες περιπτώσεις) παραμένουν χωρίς αξιολόγηση.

Ωστόσο, είναι επίσης γνωστό ότι σε αρκετές περιπτώσεις παραπέμπονται σε τμήματα ένταξης μαθητές με χαμηλή σχολική επίδοση ή/και μαθητές που εκδηλώνουν προβλήματα συμπεριφοράς λόγω ενδεχομένης παραμέλησης ή προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στο οικογενειακό τους περιβάλλον.

Το σύνολο αυτών των χωρίς γνωμάτευση μαθητών σε τμήματα ένταξης είναι ιδιαίτερα μεγάλο και ανέρχεται στο 35.2% αυτών που φοιτούν στα συγκεκριμένα τμήματα. Ειδικότερα, το σχολικό έτος 2017-18 στα τμήματα ένταξης της χώρας φοίτησαν συνολικά 39.440, εκ των οποίων γνωμάτευση είχαν μόνο οι 25.542 μαθητές (το 64.8% των μαθητών των Τ.Ε.).

Πίνακας 8: ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΦΟΙΤΟΥΝ ΣΕ ΤΜΗΜΑΤΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ
ΜΕ ΚΑΙ ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΣΗΜΗ ΓΝΩΜΑΤΕΥΣΗ (ΣΧ. ΕΤΟΣ 2017-18)

ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΓΝΩΜΑΤΕΥΣΗ ΣΕ Τ.Ε.	25.542
ΜΑΘΗΤΕΣ ΧΩΡΙΣ ΓΝΩΜΑΤΕΥΣΗ ΣΕ Τ.Ε.	13.898
ΣΥΝΟΛΟ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΕ Τ.Ε.	39.440

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

3.6        Αναλογία μαθητών (με και χωρίς γνωμάτευση) ανά τμήμα ένταξης και περιφέρεια

Στο Γράφημα 10 απεικονίζονται διαγραμματικά οι μέσες τιμές στο πλήθος των μαθητών ανά τμήμα ένταξης για κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης και περιφέρεια της χώρας, λαμβάνοντας υπόψη το σύνολο των μαθητών που φοιτούν στα συγκεκριμένα τμήμα, με και χωρίς επίσημη αξιολόγηση/γνωμάτευση.

Διαπιστώνονται σημαντικές διαφοροποιήσεις ανά περιφέρεια, πρωτίστως στη δευτεροβάθμια αλλά και στη δημοτική εκπαίδευση. Αναλυτικότερα τα πολυπληθέστερα τμήματα ένταξης εντάσσονται σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, εκ των οποίων ιδιαίτερα πολυπληθή είναι τα τμήματα στις περιφέρειες Κρήτης (28.6 μαθητές ανά τμήμα) και Αττικής (22.7 μαθητές ανά τμήμα) και Νοτίου Αιγαίου (20 μαθητές ανά τμήμα). Στις ίδιες περιφέρειες εντοπίζονται ωστόσο και τα πολυπληθέστερα τμήματα ένταξης δημοτικών σχολείων.

Γράφημα 10: ΜΕΣΟ ΠΛΗΘΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΑΝΑ ΒΑΘΜΙΔΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΙΣ 13 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (ΣΧ. ΕΤΟΣ 2017-18)

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
 Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

3.7        Αναλογία μαθητών (με και χωρίς γνωμάτευση) ανά εκπαιδευτικό στα τμήματα ένταξης και περιφέρεια

Στο ακόλουθο γράφημα απεικονίζονται οι μέσες αναλογίες του πλήθους των μαθητών ανά εκπαιδευτικό στα τμήματα ένταξης όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων και στις 13 περιφέρειες της χώρας.

Γίνεται φανερό από το γράφημα ότι οι διαφοροποιήσεις ανά περιφέρεια στον υπό εξέταση δείκτη είναι σημαντικές. Οι περιφέρειες με τις μεγαλύτερες αναλογίες μαθητών προς εκπαιδευτικούς στο σύνολο των σχολικών μονάδων είναι όπως και στον προηγούμενο δείκτη η Αττική, η Κρήτη και το Νότιο Αιγαίο. Στην ανάλυση ανά εκπαιδευτική βαθμίδα, οι ίδιες περιφέρειες σημειώνουν τις υψηλότερες αναλογίες μαθητών και στην δημοτική και στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Στα νηπιαγωγεία της χώρας ωστόσο, σημαντικά υψηλότερη αναλογία μαθητών ανά εκπαιδευτικό διαπιστώνουμε στη περιφέρεια Ιονίων Νήσων.

Γράφημα 11: ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ/ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΑΝΑ ΒΑΘΜΙΔΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΙΣ 13 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ (ΣΧ. ΕΤΟΣ 2017-18)

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 02/04/2019) /
Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

3.8        Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και παράλληλη στήριξη

Η πλειονότητα των μαθητών που έλαβαν παράλληλη στήριξη κατά το σχολικό έτος 2017-18, υποστηρίχθηκαν λιγότερο από 20 ώρες την εβδομάδα (78%).

Επιπροσθέτως, το 37% των μαθητών που έλαβαν παράλληλη στήριξη υποστηρίχθηκαν από 1 έως 10 ώρες, ενώ μόνο το 22% των μαθητών υποστηρίχθηκαν 20 ή και παραπάνω ώρες την εβδομάδα.

Συνεπώς, τα ποσοστά κάλυψης των μαθητών με παράλληλη στήριξη που αναφέρθηκαν παραπάνω ενδέχεται να είναι και πλασματικά σε αρκετές περιπτώσεις, καθώς όπως συμβαίνει και στην περιφέρεια Αττικής η μεγάλη πλειονότητα των μαθητών που λαμβάνει παράλληλη στήριξη, υποστηρίζεται ανεπαρκώς και για λίγες μόνο ώρες.

Πίνακας 9: ΩΡΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΜΕ ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΩΣ
(ΣΧ. ΕΤΟΣ 2017-18)

ΩΡΕΣ ΠΑΡ. ΣΤΗΡΙΞΗΣ	1-10 ώρες	11-20 ώρες	20+ ώρες	ΣΥΝΟΛΟ ΜΑΘΗΤΩΝ
ΠΛΗΘΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ	2029	2290	1237	5556
%	36,5%	41,2%	22,3%	100%

Πηγή: Υπουργείο Παιδείας, ΠΣ mySchool (ημ. εξαγωγής 19/11/2018) /
Επεξεργασία: Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας-Ε.Σ.Α.μεΑ.

Τέλος, αναφορικά με την παράλληλη στήριξη, πρέπει να σημειωθεί ότι το αναγραφόμενο πλήθος στον πίνακα 9 αφορά μαθητές που πράγματι υποστηρίχθηκαν με παράλληλη στήριξη το έτος αναφοράς. Όμως, σύμφωνα με τα δεδομένα του πληροφοριακού συστήματος MySchool, το σχολικό έτος 2017-18 είχαν λάβει έγκριση για παράλληλη στήριξη 6.273 μαθητές, ενώ τελικά έλαβαν παράλληλη στήριξη 717 μαθητές λιγότεροι.

Πίνακας 10: ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΕΓΚΡΙΣΗ ΠΑΡΑΛΛΗΛΗΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΧΘΗΚΑΝ ΜΕ Π.Σ. (ΣΧ. ΕΤΟΣ 2017-18)

ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΛΑΒΑΝ ΕΓΚΡΙΣΗ ΓΙΑ Π.Σ.	6.273
ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΧΘΗΚΑΝ ΜΕ Π.Σ.	5.556
ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΧΘΗΚΑΝ ΜΕ Π.Σ. ΕΝΩ ΕΙΧΑΝ ΛΑΒΕΙ ΕΓΚΡΙΣΗ	717

ΠΗΓΗ: Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, Διεύθυνση Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης
(Παρουσίαση στοιχείων σε ημερίδα για την ειδική αγωγή και εκπαίδευση- ημ. 27.11.2018)

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΗΣΕΙΣ

Μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες: Μαθητές με αναπηρία ή/ και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες θεωρούνται όσοι μαθητές για ολόκληρη ή ορισμένη περίοδο της σχολικής τους ζωής εμφανίζουν σημαντικές δυσκολίες μάθησης εξαιτίας αισθητηριακών, νοητικών, γνωστικών, αναπτυξιακών προβλημάτων, ψυχικών και νευροψυχικών διαταραχών οι οποίες, σύμφωνα με τη διεπιστημονική αξιολόγηση, επηρεάζουν τη διαδικασία της σχολικής προσαρμογής και μάθησης. Στους μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες συγκαταλέγονται ιδίως όσοι παρουσιάζουν νοητική αναπηρία, αισθητηριακές αναπηρίες όρασης (τυφλοί, αμβλύωπες με χαμηλή όραση), αισθητηριακές αναπηρίες ακοής (κωφοί, βαρήκοοι), κινητικές αναπηρίες, χρόνια μη ιάσιμα νοσήματα, διαταραχές ομιλίας-λόγου, ειδικές μαθησιακές δυσκολίες όπως δυσλεξία, δυσγραφία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία, δυσορθογραφία, σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα, διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (φάσμα αυτισμού), ψυχικές διαταραχές και πολλαπλές αναπηρίες. Στην κατηγορία μαθητών με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες δεν εμπίπτουν οι μαθητές με χαμηλή σχολική επίδοση που συνδέεται αιτιωδώς με εξωγενείς παράγοντες, όπως γλωσσικές ή πολιτισμικές ιδιαιτερότητες. Οι μαθητές με σύνθετες γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες, παραβατική συμπεριφορά λόγω κακοποίησης, γονεϊκής παραμέλησης και εγκατάλειψης ή λόγω ενδοοικογενειακής βίας, ανήκουν στα άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες είναι και οι μαθητές που έχουν μία ή περισσότερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα ανεπτυγμένα σε βαθμό που υπερβαίνει κατά πολύ τα προσδοκώμενα για την ηλικιακή τους ομάδα.

Συμπεριλητπική ή ενταξιακή εκπαίδευση (Inclusive Education): Η εκπαιδευτική προσέγγιση η οποία συνεκτιμά τις ανάγκες της ετερογένειας του μαθητικού πληθυσμού και αποσκοπεί στην άρση των φραγμών στη μάθηση και στη διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης στο εκπαιδευτικό αγαθό όλων των μαθητών, συμπεριλαμβανομένων των μαθητών με αναπηρία.

Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης: Οι Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΣΜΕΑΕ) εκτείνονται στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και είναι οι ακόλουθες: Ειδικά Νηπιαγωγεία, Προγράμματα Πρώιμης Παρέμβασης της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας και Αποκατάστασης Αναπήρων Παιδιών (ΕΛΕΠΑΠ), Ειδικά Δημοτικά, Ειδικά Γυμνάσια, Ειδικά Λύκεια, Εργαστήρια Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΕΕΚ)-Ειδικά Επαγγελματικά Γυμνάσια-Λύκεια.

Αξιολόγηση/γνωμάτευση ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών: Οι ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών με αναπηρία ή και με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες διερευνώνται και διαπιστώνονται από τα Κέντρα Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης (ΚΕΣΥ), τις Επιτροπές Διεπιστημονικής Εκπαιδευτικής Αξιολόγησης και Υποστήριξης (ΕΔΕΑΥ) και τα αναγνωρισμένα από το Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων, Κοινοτικά Κέντρα Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων άλλων Υπουργείων. Σύμφωνα τον Ν. 4547/2018[11], τα Κέντρα Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης (ΚΕΣΥ) έχουν ως στόχο την υποστήριξη των σχολικών μονάδων και των Εργαστηριακών Κέντρων της περιοχής αρμοδιότητάς τους για τη διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης όλων ανεξαιρέτως των μαθητών στην εκπαίδευση και την προάσπιση της αρμονικής ψυχοκοινωνικής τους ανάπτυξης και προόδου. Τα ΚΕΣΥ ασκούν αρμοδιότητες με εκπαιδευτικό προσανατολισμό, σε επίπεδο: α) διερεύνησης και αξιολόγησης εκπαιδευτικών και ψυχοκοινωνικών αναγκών, β) στοχευμένων εκπαιδευτικών και ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων και δράσεων επαγγελματικού προσανατολισμού, γ) υποστήριξης του συνολικού έργου των σχολικών μονάδων, δ) ενημέρωσης και επιμόρφωσης και ε) ευαισθητοποίησης του κοινωνικού συνόλου.

Τα ΚΕΣΥ διενεργούν ατομικές αξιολογήσεις και εκδίδουν αξιολογικές εκθέσεις - γνωματεύσεις στις εξής περιπτώσεις: α) όταν διαπιστώνεται σχετική ανάγκη από τις δράσεις διερεύνησης εκπαιδευτικών και ψυχοκοινωνικών αναγκών. Στις περιπτώσεις αυτές, οι μαθητές για τους οποίους προκύπτουν ενδείξεις ότι εμφανίζουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή αντιμετωπίζουν άλλες ψυχοκοινωνικού τύπου δυσκολίες, αξιολογούνται περαιτέρω από το ΚΕΣΥ, αν κρίνεται σκόπιμο, ύστερα από την εφαρμογή βραχυχρόνιου προγράμματος υποστήριξης, β) ύστερα από πρόταση των ΕΔΕΑΥ, όταν κρίνεται ότι μαθητές χρήζουν περαιτέρω αξιολόγησης και έκδοσης σχετικής γνωμάτευσης, παρά την εφαρμογή βραχυχρόνιου προγράμματος υποστήριξης στο σχολείο τους, γ) ύστερα από πρόταση της ομάδας εκπαιδευτικής υποστήριξης μαθητών στις σχολικές μονάδες στις οποίες δεν λειτουργεί ΕΔΕΑΥ, η οποία διατυπώνεται μετά την εφαρμογή βραχυχρόνιου προγράμματος υποστήριξης, δ) ύστερα από αίτημα του γονέα ή κηδεμόνα προς το ΚΕΣΥ.

Τα ΚΕΣΥ εισηγούνται την εγγραφή, την κατάταξη και τη φοίτηση των μαθητών στο κατάλληλο σχολικό πλαίσιο, την αλλαγή σχολικού πλαισίου, όποτε αυτό κρίνεται σκόπιμο, και την αναγκαία ψυχοπαιδαγωγική και διδακτική υποστήριξη, καθώς και τα απαραίτητα τεχνικά βοηθήματα και εκπαιδευτικά υλικά που διευκολύνουν την εκπαίδευση και την επικοινωνία του μαθητή.

Φοίτηση μαθητών με Αναπηρία στη γενική εκπαίδευση: Βάσει της ατομικής αξιολόγησης και της εισήγησης των ΚΕΣΥ η εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μπορεί να παρέχεται στο πλαίσιο του γενικού σχολείου, όπου υπάρχουν οι παρακάτω δυνατότητες σχετικά με τη φοίτησή τους.

Συγκεκριμένα, οι μαθητές με αναπηρία μπορούν να φοιτούν:

·         Στη γενική τάξη του γενικού σχολείου, εφόσον πρόκειται για μαθητές με ήπιες μαθησιακές δυσκολίες, υποστηριζόμενοι από τον εκπαιδευτικό της τάξης.

·         Σε σχολική τάξη του γενικού σχολείου, με παράλληλη στήριξη-συνεκπαίδευση από εκπαιδευτικούς Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης όταν αυτό επιβάλλεται από το είδος και το βαθμό των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών. 

·         Σε ειδικά οργανωμένα και κατάλληλα στελεχωμένα Τμήματα Ένταξης, που λειτουργούν μέσα στα σχολεία γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης με δύο τύπους προγραμμάτων:

1.      Κοινό και εξειδικευμένο πρόγραμμα (έως 15 διδακτικές ώρες εβδομαδιαίως) που καθορίζεται με πρόταση του οικείου ΚΕΣΥ για τους μαθητές με ηπιότερης μορφής ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.

2.      Εξειδικευμένο ομαδικό ή εξατομικευμένο πρόγραμμα διευρυμένου ωραρίου, που καθορίζεται με πρόταση του οικείου ΚΕΣΥ, για τους μαθητές με σοβαρότερης μορφής ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, οι οποίες δεν καλύπτονται από αντίστοιχες με το είδος και το βαθμό αυτοτελείς σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής. Το εξειδικευμένο πρόγραμμα μπορεί να είναι ανεξάρτητο από το κοινό, σύμφωνα με τις ανάγκες των μαθητών.

Σκοπός των ΤΕ είναι η πλήρης ένταξη των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στο σχολικό περιβάλλον. Ο εκπαιδευτικός των ΤΕ υποστηρίζει τους μαθητές εντός του περιβάλλοντος της τάξης τους σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς των τάξεων με στόχο την διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων και των διδακτικών πρακτικών, καθώς και την κατάλληλη προσαρμογή του εκπαιδευτικού υλικού και του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος (Νόμος 4368/2016[12]). Αυτό επιτυγχάνεται με την εφαρμογή ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων και προγραμμάτων αποκατάστασης, την προσαρμογή του εκπαιδευτικού και διδακτικού υλικού, τη χρησιμοποίηση ειδικού εξοπλισμού συμπεριλαμβανομένου του ηλεκτρονικού εξοπλισμού και του λογισμικού και την παροχή κάθε είδους διευκολύνσεων και εργονομικών διευθετήσεων από τα ΚΕΣΥ.

Για τους μαθητές που δεν αυτοεξυπηρετούνται και φοιτούν σε σχολεία της γενικής εκπαίδευσης ή σε Τμήματα Ένταξης παρέχεται η δυνατότητα στήριξης από Ειδικό Βοηθητικό Προσωπικό ανάλογα με το είδος της αναπηρίας τους και τις ειδικές εκπαιδευτικές τους ανάγκες, ή και από σχολικό νοσηλευτή κατόπιν γνωμάτευσης δημόσιου νοσοκομείου.

Σε περιπτώσεις συστεγαζόμενων ή γειτονικών σχολικών μονάδων, τα Τμήματα Ένταξης συνενώνονται μέχρι του μέγιστου αριθμού δώδεκα (12) μαθητών ανά Τμήμα Ένταξης.

ΠΗΓΗ: Δίκτυο ΕΥΡΥΔΙΚΗ[13](Ευρωπαϊκό Δίκτυο Πληροφόρησης για την εκπαίδευση).

---

[1] De Beco, G. (2016) Transition to Inclusive Education Systems According to the Convention on the Rights of Persons with Disabilities. Nordic Journal of Human Rights, 34 (1). pp.40-59. ISSN 1891-8131

[2] Όπου στο κείμενο αναφέρεται ο όρος μαθητές με αναπηρία, νοούνται και οι μαθήτριες με αναπηρία.

[3] Αναφέρεται εδώ η συνεργασία με το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ η οποία απέδωσε την από κοινού έκδοση της Ετήσιας Έκθεσης για την Εκπαίδευση (2017), και την συνδιοργάνωση 2 ημερίδων για την παρουσίασή της.

[4] Συνοπτικά αναφέρουμε ότι σχετικά με τον μαθητικό πληθυσμό με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που φοιτά σε γενικά σχολεία: δεν υπάρχει η δυνατότητα ανάλυσης των στοιχείων ανά κατηγορία αναπηρίας ή εκπαιδευτικής ανάγκης, δεν υπάρχουν πλήρη στοιχεία για τις παρεχόμενες εύλογες προσαρμογές, δεν μπορούν να εξαχθούν στοιχεία για τη μαθητική διαρροή, δεν υπάρχει εικόνα για το μεγάλο τμήμα των μαθητών τμημάτων ένταξης που φοιτούν στα τμήματα αυτά χωρίς να φέρουν επίσημη αξιολόγηση/γνωμάτευση, ενώ εκλείπει οποιοδήποτε στοιχείο σχετικά με την αιτία της παραπομπής τους σε τμήμα ένταξης.

[5]Σχετικά με το ποσοστό μαθητών ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης (επί του συνόλου των μαθητών των περιφερειών), έχουν συμπεριληφθεί στον πίνακα τα υψηλότερα (Top 3) αλλά και τα χαμηλότερα (bottom 3) ποσοστά που εμφανίζονται σε περιφέρειες. Ειδικότερα, για τις περιφέρειες που βρίσκονται στο κάτω άκρο της κατανομής (bottom 3), θα πρέπει να διερευνηθεί κατά πόσο η εμφάνιση μικρής σχετικής συχνότητας μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες συνδέεται με μεγαλύτερες ελλείψεις στις διαγνωστικές και υποστηρικτικές δομές της εκπαίδευσης.

[6] Διεύθυνση URL: http://tiny.cc/ezddcz

[7] Διεύθυνση URL: http://tiny.cc/3xddcz

[8] Στο παρόν δελτίο επιλέχθηκε να δημοσιευτούν στοιχεία αποκλειστικά για το σχολικό έτος 2017-18, καθώς παρότι θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμο να αντιπαραβληθούν και δεδομένα προγενέστερων ετών, αυτά συμπληρώθηκαν στην πλατφόρμα του my-school ετεροχρονισμένα γεγονός που εγείρει ζητήματα αξιοπιστίας των δεδομένων.

[9] Το πλήθος των μαθητών υπολογίζεται λαμβάνοντας υπόψη τους «ενεργούς» και όχι τους «εγγεγραμμένους» μη ενεργούς μαθητές.

[10] Εξαιρείται το πλήθος των μαθητών που φοιτούν σε Τ.Ε. χωρίς γνωμάτευση.

[11] Σύνδεσμος μετάπτωσης του ΦΕΚ A 102/2018: http://tiny.cc/51jdcz

[12] Σύνδεσμος μετάπτωσης του ΦΕΚ A 21/2016: http://tiny.cc/kwjdcz

[13] Διεύθυνση: https://eacea.ec.europa.eu/national-policies/eurydice/content/special-education-needs-provision-within-mainstream-education-27_el

ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΘΕΜΑΤΩΝ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ ΤΗΣ ΕΣΑμεΑ

5ο Δελτίο του Παρατηρητηρίου της Ε.Σ.Α.μεΑ.: Στοιχεία για την Εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία ή/ και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες- Μονόδρομος η ριζική αναδιοργάνωση

·         90.743 οι μαθητές με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες το σχολικό έτος 2017-2018- 6,3% των μαθητών της χώρας

·         57.3% των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στα γενικά σχολεία δεν λαμβάνουν εξειδικευμένη υποστήριξη, παρά υποστηρίζονται μόνο από τον εκπαιδευτικό της γενικής τάξης

·         Στη δευτεροβάθμια δε μόνο 1 στους 10 λαμβάνει εξειδικευμένη υποστήριξη

·         Το 35% των μαθητών των τμημάτων ένταξης έχουν τοποθετηθεί χωρίς καμία αξιολόγηση από διαγνωστικό φορέα

·         Μόλις το 7% των μαθητών με αναπηρία ή/και Ε.Ε.Α. υποστηρίχθηκε με παράλληλη στήριξη, από τους οποίους 8 στους 10 για λιγότερο από 20 ώρες την εβδομάδα

Το φλέγον θέμα της Εκπαίδευσης των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες αποτελεί το αντικείμενο του 5ου κατά σειρά Δελτίου Στατιστικής Πληροφόρησης του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας της Ε.Σ.Α.μεΑ.(ο σύνδεσμος παραπέμπει στο Δελτίο Στατιστικής Πληροφόρησης). .  

Όπως είναι γνωστό για την Ε.Σ.Α.μεΑ. η περιφρούρηση και η προώθηση του δικαιώματος των παιδιών και των ατόμων με αναπηρία σε ποιοτική και ισότιμη εκπαίδευση αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα. Η εκπαίδευση είναι ένα θεμελιώδες δικαίωμα καθώς και σημαντικός καταλύτης για την εκπλήρωση πολλών άλλων ανθρώπινων δικαιωμάτων, όπως του δικαιώματος στην εργασία, της συμμετοχής στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή, στην άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων. Για τα άτομα με αναπηρία η εκπαίδευση έχει πρόσθετη σημασία, καθώς ασκεί καθοριστικό αντίκτυπο στην αυτονομία και την ανεξαρτησία τους, στη δυνατότητά τους να ζήσουν μια ζωή με αξιοπρέπεια και αυτο-καθορισμό.  Για αυτό το λόγο, η Ε.Σ.Α.με.Α., στο πλαίσιο του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας, έχει ορίσει τον τομέα της εκπαίδευσης ως βασική περιοχή έρευνας, εστιάζοντας ιδιαίτερα στον προσδιορισμό των εμποδίων και των φραγμών που αντιμετωπίζουν τα παιδιά και τα άτομα με αναπηρία.

Για πρώτη φορά παρουσιάζονται στο ευρύ κοινό από το Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας στοιχεία που αφορούν στο μαθητικό δυναμικό με αναπηρία ή/ και Ε.Ε.Α., καθώς μόλις το 2018 υπήρξαν δεδομένα για αυτούς τους μαθητές που φοιτούν στα γενικά σχολεία. Τα προηγούμενα έτη, τα μόνα διαθέσιμα στοιχεία περιορίζονταν στον μαθητικό πληθυσμό των ειδικών σχολείων, αποκλείοντας έτσι κάθε δυνατότητα σχεδιασμού και παρακολούθησης τεκμηριωμένων πολιτικών για την ενταξιακή εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία.

Τα στοιχεία αυτά δημοσιεύονται στο παρόν 5ο Δελτίο Στατιστικής Πληροφόρησης του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας της Ε.Σ.Α.μεΑ., το οποίο παρέχει μια αρχική αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης, αξιοποιώντας τα πλέον πρόσφατα και αξιόπιστα δεδομένα του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, αποτελώντας τη βάση για περαιτέρω έρευνα, αλλά και για συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς. Με αυτό τον τρόπο θα εμπλουτιστεί η συλλογή στοιχείων με σκοπό τη συστηματική παρακολούθηση αυτής την μακράς μετάβασης σε ένα «Σχολείο για Όλους» τους μαθητές.

Συμπεράσματα

Τα στοιχεία που φέρνουμε στη δημοσιότητα καθιστούν ορατή τη μεγάλη κατηγορία μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (90.743 μαθητές) που αποτελούν το 6.3% του συνολικού μαθητικού πληθυσμού της χώρας, με τη μεγάλη πλειονότητα αυτών των μαθητών να φοιτούν σε γενικά σχολεία. Ωστόσο, γίνεται σαφές ότι η de facto εγγραφή των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στα γενικά σχολεία δεν συνιστά ουσιαστική ένταξη τους σε ένα συμπεριληπτικό εκπαιδευτικό σύστημα.

Είναι πολύ ανησυχητικά τα ποσοστά μαθητών που παρότι φοιτούν σε γενικά σχολεία δεν λαμβάνουν καμία εξειδικευμένη υποστήριξη, αλλά και τα ποσοστά αυτών που είτε εντάσσονται σε πολυπληθή και ετερόκλητα τμήματα ένταξης, τα οποία λειτουργούν σε πολλές περιπτώσεις ως ο «καιάδας» των γενικών σχολείων, είτε λαμβάνουν μόνο μερικώς εξατομικευμένη υποστήριξη η οποία δεν καλύπτει τις πραγματικές ανάγκες των μαθητών.

Επίσης, η ανεπάρκεια στην λειτουργία και την στελέχωση των ΚΕΣΥ (Κέντρα  Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης) δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στις οικογένειες και καθυστερήσεις στις διαδικασίες αξιολόγησης και υποστήριξης των μαθητών, οι οποίες επιβεβαιώνονται στο παρόν από τον υψηλό αριθμό μαθητών που φοιτούν σε Τ.Ε. χωρίς να φέρουν επίσημη αξιολόγηση/γνωμάτευση.

Δυστυχώς τα στοιχεία υποδεικνύουν επίσης ότι η πλειονότητα των μέτρων που λαμβάνονται προς την κατεύθυνση της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης περιορίζονται ως επί των πλείστω στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, γεγονός που όχι  μόνο δεν εξασφαλίζει τη σχολική εξέλιξη των μαθητών με αναπηρία επιτείνοντας τη σχολική διαρροή, αλλά κυρίως αναχαιτίζει την πραγματική δυνατότητα κοινωνικής και επαγγελματικής ένταξης στο μέλλον. 

Τέλος, διαπιστώνεται ότι ένα τμήμα του πληθυσμού των μαθητών που αντιμετωπίζουν σοβαρές αναπηρίες, μαθητές δηλαδή περισσότερο εκτεθειμένοι στον κοινωνικό αποκλεισμό, παραμένουν σε αυστηρώς διαχωρισμένα πλαίσια εκπαίδευσης. Σημειώνεται ότι ο  πληθυσμός των ειδικών σχολείων εξακολουθεί να αυξάνεται τα τελευταία χρόνια.

Γενναία αναδιοργάνωση της εκπαίδευσης

Τα παραπάνω συμπεράσματα  του Δελτίου Στατιστικής Πληροφόρησης του Παρατηρητηρίου Θεμάτων Αναπηρίας οδηγούν μόνο σε μία παραδοχή, ότι δηλαδή απαιτείται γενναία αναδιοργάνωση της εκπαίδευσης στη βάση εθνικού σχεδίου δράσης για την ουσιαστική μετάβαση σε ένα σχολείο για όλους τους μαθητές. Ένα σχέδιο δράσης που θα καθορίζει εθνικές προτεραιότητες, στόχους, άξονες και δράσεις, σε συμφωνία με το Σύνταγμα της χώρας, το άρθρο 24 της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία και με τον στόχο 4 της Ατζέντας 2030 για την βιώσιμη ανάπτυξη,  και στη βάση τεκμηριωμένης ανάλυσης της κατάστασης και αξιόπιστων στατιστικών δεδομένων, με σαφές χρονοδιάγραμμα και σχέδιο χρηματοδότησης.

Ένα τέτοιο σχέδιο απαιτεί ευρύ κοινωνικό διάλογο, με τη συμβολή όλων των εμπλεκομένων μερών, ιδίως των αναπηρικών οργανώσεων και των οργανώσεων γονέων/κηδεμόνων ατόμων με αναπηρία και προϋποθέτει την ευρεία συναίνεση και την ευαισθητοποίηση όλων.

Οι βασικές προτεραιότητες ενός σχεδίου δράσης για την εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία έχουν ήδη καθοριστεί από την μεριά της Ε.Σ.Α.μεΑ. στο  πλαίσιο του Ολοκληρωμένου Εθνικού Προγράμματος για την εφαρμογή της Σύμβασης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, χρόνιες παθήσεις και των οικογενειών τους, που κατέθεσε η Ε.Σ.Α.μεΑ. και οι οργανώσεις μέλη της στον πρωθυπουργό της χώρας. Συνοπτικά οι προτεραιότητες αυτές είναι οι εξής:

-        Η εξασφάλιση δωρεάν ποιοτικής προσχολικής, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για όλα τα παιδιά με αναπηρία με ρητή απαγόρευση του αποκλεισμού τους από το γενικό εκπαιδευτικό σύστημα,

-        η καθολική προσβασιμότητα των σχολείων, του εκπαιδευτικού και εποπτικού υλικού και των διδακτικών μεθόδων (για εξατομικευμένη διδασκαλία) και διαδικασιών, η εξασφάλιση της παροχής των εύλογων προσαρμογών (περιλαμβανομένης της μεταφοράς των μαθητών)

-        η ενίσχυση της παρεχόμενης γενικής και ειδικής υποστήριξης των μαθητών με αναπηρία εντός του γενικού σχολείου,

-        η εκπαίδευση, κατάρτιση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών ώστε να μπορούν να ανταποκρίνονται στις διαφοροποιημένες ανάγκες όλων των μαθητών, ειδικότερα των μαθητών με αναπηρία,

-        η διασφάλιση της πρόσβασης στη γενική τριτοβάθμια εκπαίδευση, στην τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση, στην εκπαίδευση ενηλίκων και στη δια βίου μάθηση, χωρίς διάκριση και σε ίση βάση με τους άλλους.

Είναι εξίσου σημαντικό να επισημανθεί ότι για την υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης είναι αυτονόητα αναγκαία η γενναία αύξηση της χρηματοδότησης για την συμπεριληπτική εκπαίδευση από μόνιμες και σταθερές πηγές. 

Περισσότερες πληροφορίες: paratiritirioanapirias.gr, esamea.gr και espa.gr

Η Πράξη «Παρατηρητήριο Θεμάτων Αναπηρίας» συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) στους Άξονες Προτεραιότητας: 1 «Συστημικές Παρεμβάσεις των θεσμών της αγοράς εργασίας και της πρόνοιας», 4 «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού στην Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας» και 5 «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου» του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση 2014-2020»