Πρόληψη και αποτροπή περιστατικών βίας στο σύστημα υγείας

του Γεώργιου Τσίπη, αρχαιολόγου

Με αφορμή νέο επεισόδιο συμπλοκής πολίτη-υγειονομικού υπαλλήλου, σε δημόσιο νοσοκομείο, διάβασα στην εφημερίδα σας την ερμηνεία που ένας έμπειρος ιατρός της πόλης δίνει στο συμβάν, καθώς και τις... λύσεις που προτείνει (https://faretra.info/2024/08/29/i-prolipsi-kai-i-apotropi-ton-viaiopragion-sto-dimosio-sistima-igeias-grafei-o-anastasios-vasiadis/). Όση όμως βαρύτητα και να έχει η γνώμη του, είναι εμφανές ότι -και λογικό να- βλέπει την υπόθεση από την πλευρά των ιατρών, και εν γένει του υγειονομικού προσωπικού.  Να ξεκαθαρίσουμε, κατ' αρχήν, ότι η έκταση που ένα περιστατικό παίρνει, στην δημόσια συζήτηση, δεν σχετίζεται απαραίτητα με την σοβαρότητά του. Εκτός και αν θεωρεί κανείς ότι τα ΜΜΕ ενδιαφέρονται, στο σύνολό τους και αποκλειστικά, ή έστω κατά προτεραιότητα, για την δική μας ευημερία. Ένα περιστατικό βίας πουλάει και είναι ο καλύτερος τρόπος να γεμίσουμε τις ειδήσεις με ένα σίγουρο θέαμα για όλη την οικογένεια.

Στην ανάλυση των επιμέρους ζητημάτων, θεωρώ μέγα σφάλμα για έναν έμπειρο επιστήμονα να κατονομάζει ορισμένους ανθρώπους «περιθωριακά άτομα», χαρακτηρισμός που έχει να κάνει όχι με τις πράξεις τους, αλλά με την κοινωνική τους καταγωγή, στιγματίζοντάς τους έτι περαιτέρω. Ακόμα όμως και αν δεχθούμε ότι κάποια από αυτά τα άτομα ζουν όλη τους την ζωή στο κοινωνικό περιθώριο, αυτό θα ήταν μια χρυσή ευκαιρία, για κάποιον που όντως θέλει να ανακαλύψει τις καταβολές του φαινομένου, να αναζητήσει την γενεσιουργό αιτία αυτών των συμπεριφορών στην ρίζα τους, δηλαδή εκεί όπου αυτές δημιουργούνται. Ο εθισμός, η συναισθηματική φόρτιση και η ανυπομονησία κάποιων πολιτών, που στην συνέχεια και για την ακρίβεια των λεγομένων αναφέρονται, είναι επίσης αποτελέσματα και όχι η αιτία του προβλήματος. Μια σωστή παρατήρηση που κάνει ο αρθρογράφος έγκειται στο ότι, όντως, τα περιστατικά βίας εκδηλώνονται κυρίως στα (δημόσια) νοσοκομεία και λιγότερο σε πρωτοβάθμιες μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας, όπου οι σχέσεις μεταξύ του προσωπικού καθώς και οι σχέσεις του προσωπικού με τους ασθενείς είναι πιο ανθρώπινες. Μια μικρή μονάδα υγείας λειτουργεί πολύ καλύτερα, σε σύγκριση με μια μεγάλη, υπό την έννοια ότι η πρώτη είναι λειτουργικά πιο διαχειρίσιμη.

Ας σταθούμε όμως λίγο στην υποβάθμιση του ΕΣΥ, ένα θέμα στο οποίο συμφωνούμε όλοι, πριν εξετάσουμε κάποιες από τις λύσεις που προτείνονται. Ποιός ευθύνεται πρώτος, ή κατά βάση, για την κατάσταση αυτή; Μήπως κατά το γνωστό αξίωμα φταίμε όλοι, άρα δεν φταίει κανένας; Θυμίζω μόνο την περίπτωση Καλυβίνου, μιας νεαρής γυναίκας που το 2007 απεβίωσε σε ηλικία μόλις 30 ετών, επειδή σχεδόν κανένας ιδιώτης ή ιατρός ΕΣΥ δεν μπορούσε - ή δεν ενδιαφερόταν- να εντοπίσει το πρόβλημά της (μεταξύ αυτών οι Θεόδωρος Χρυσικόπουλος, Κλημεντίνη Καραγεωργίου, Θωμάς Ζαμπέλης, Αχιλλέας Πανυπέρης, Κωνσταντίνος Στάμος, Βασίλειος Θούας, Αλέξανδρος Παπαδημητρίου και Γιάννης Τεσσέρης). Η Αμαλία Καλυβίνου υπέφερε από νεαρή ηλικία από πόνους στο πόδι της (συγκεκριμένα από το 1984). Κανένας ιατρός δεν μπόρεσε να διακρίνει εγκαίρως αυτό που εξ αρχής φαινόταν στην μαγνητική τομογραφία (η πρώτη έγινε το 1998). Τις εξετάσεις κατάφερε τελικά να τις διαβάσει και συνεπώς να τις εκτιμήσει σωστά, τρία χρόνια αργότερα (το 2001), ένας νευρολόγος στο νοσοκομείο Ιωαννίνων, ο Γιάννης Σαρμάς, κατά την μαρτυρία της ίδιας της ασθενούς στο ιστολόγιό της, ήταν όμως πλέον πολύ αργά. Το νευρίνωμα είχε γίνει καρκίνωμα και το πόδι της έπρεπε να αφαιρεθεί. Μετά το απευκταίο, διατάχθηκε ποινική προκαταρκτική εξέταση, με Αριθμό Βιβλίου Μηνύσεων Β07/2498, όπως προκύπτει από το υπ' αριθμόν πρωτοκόλλου 63352/11-6-2007 έγγραφο της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών. Η δικογραφία, από την 7η-6-2007, έχει διαβιβασθεί στον 26ο Πταισματοδίκη Αθηνών, προκειμένου να διενεργήσει προκαταρκτική εξέταση, με στόχο την διακρίβωση τυχόν τέλεσης αξιόποινων πράξεων (οι πληροφορίες προέρχονται από το blog «πολιτικό ημερολόγιο» του Ευάγγελου Βενιζέλου, ο οποίος είχε ασχοληθεί, ως βουλευτής, με την υπόθεση). Η τύχη αυτής της προδικασίας παραμένει άγνωστη (ή απλώς θάφτηκε, κατά το κοινώς νοούμενον). 

Το πρόβλημα, λοιπόν, εφόσον εντοπίζεται διαχρονικά και συστηματικά, είναι αποτέλεσμα (μεταξύ άλλων) της ανεπαρκούς εκπαίδευσης που οι ιατροί λαμβάνουν, απόρροια της οποίας είναι και το χαμηλό επίπεδο ενσυναίσθησης απέναντι στα θέματα υγείας του ασθενούς και της οικογένειάς του. «Αυτά συμβαίνουν» απάντησε ο Θεόδωρος Χρυσικόπουλος, ιατρός ΕΣΥ και επιμελητής στο ΚΑΤ, όταν συγγενής της Αμαλίας του τηλεφώνησε για να τον ενημερώσει ότι η ασθενής του διαγνώστηκε με καρκίνο. Επί τέσσερα χρόνια (1994-1998), ο Χρυσικόπουλος λάμβανε από συγγενείς της Αμαλίας το ποσό των 10.000 δρχ., κάθε φορά που τον επισκεπτόταν, είτε στο ιδιωτικό του ιατρείο, στο Αιγάλεω, είτε στο ιατρείο του στο ΚΑΤ (η ίδια αρνούνταν πεισματικά να δώσει φακελάκι). Και όταν η Αμαλία -και η κάθε Αμαλία- περιμένει στην αναμονή του ΙΚΑ, με κομμένο πόδι, για μια σφραγίδα που χρειάζεται προκειμένου να λάβει το φάρμακό της, τότε ναι, είναι λογικό και επόμενο να αντιδράσει. Αυτό δεν την κάνει περιθωριακό άτομο, ούτε εθισμένη στα φάρμακά της ή σε άλλες ουσίες, ούτε καν υποχείριο των συναισθημάτων της. Είναι μια φυσιολογική αντίδραση, ίδια με την αγανάκτηση κάποιου ιατρού, όταν τελικά γίνεται αυτός ο αποδέκτης των όποιων αρνητικών αντιδράσεων, πληρώνοντας ίσως τα λάθη κάποιων άλλων.

Οπωσδήποτε, τέλος, πρέπει να υπάρχει σύστημα καταγραφής των όποιων ζητημάτων προκύπτουν, μέσα στην μονάδα υγείας, πλην όμως το ίδιο θα πρέπει να ισχύει και για τις περιπτώσεις όπου ιατροί, νοσηλευτές και σπουδαστές επιστημών υγείας εμπλέκονται σε ή ευθύνονται για βία ή εκβιασμό ή εγκληματική αμέλεια εις βάρος ασθενών (και δεν είναι ούτε λίγες, ούτε αμελητέες). Η ποινικοποίηση, τέλος, την οποία επικροτεί ο αρθρογράφος, εγγράφεται μέσα σε μια αντίληψη κατασταλτικής αντιμετώπισης του φαινομένου, άρα έχει θεωρητικά απομακρυνθεί κατά πολύ από την πρόληψη και την συνεχή εκπαίδευση ιατρών και ασθενών, στην βάση μιας κουλτούρας που θα καλλιεργεί την αμοιβαία εμπιστοσύνη, τον εποικοδομητικό διάλογο και την προώθηση της προσφορότερης και πλέον συμφέρουσας λύσης. Το είδος της ποινικοποίησης που προωθεί η κυβέρνηση είναι στην λάθος κατεύθυνση, γιατί βλέπει το αποτέλεσμα και όχι την αιτία του προβλήματος. Το ΕΣΥ, ως θεσμός, στο πλαίσιο του οποίου συντελείται και η εκπαίδευση των ιατρών στην χώρα μας, υπήρξε αποτέλεσμα της πολιτικής επάρκειας του μεταρρυθμιστικού προγράμματος του Ανδρέα Παπανδρέου, κόστισε πολύ ακριβά στον μέσο Έλληνα φορολογούμενο, πλην όμως κλήθηκαν να υπηρετήσουν σε αυτό δεκάδες χιλιάδες ανεπαρκείς προσωπικότητες, από την πολιτική ηγεσία μέχρι τον τελευταίο υπάλληλο. Η ανεπάρκεια των θεσμών είναι απόρροια της ανεπάρκειας των ατόμων που υπηρετούν σε αυτούς.

O κ. Γ. Τσίπης έχει διατελέσει αιρετός τοπικός σύμβουλος νέων του πρώην δήμου Αντιγονιδών